<p>Okopy w Parku Pamięci Nowej Fundlandii, Beaumont-Hamel nad Sommą.</p> <p>Zdjęcie: Michael Sheils, <em>Fields of Battle, Lands of Peace 1918</em>. Dzięki uprzejmości artysty</p>
<p>Okopy w Parku Pamięci Nowej Fundlandii, Beaumont-Hamel nad Sommą.</p> <p>Zdjęcie: Michael Sheils, <em>Fields of Battle, Lands of Peace 1918</em>. Dzięki uprzejmości artysty</p>

Nr 25: Historia obecna

Redaktorka: Iwona Kurz

Okopy w Parku Pamięci Nowej Fundlandii, Beaumont-Hamel nad Sommą.

Zdjęcie: Michael Sheils, Fields of Battle, Lands of Peace 1918. Dzięki uprzejmości artysty

Numer współfinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z programu „Wsparcie czasopism” na lata 2019–2020.

Spis treści

Wstęp

  1. Historia obecna

    Historia obecna, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2110

    Wstęp do numeru 25 "Historia obecna".

    słowa kluczowe: historia; reprezentacja; wizualność; rejestracja

Zbliżenie

  1. Oko historyka a głos historii

    François Hartog
    François Hartog, Oko historyka a głos historii, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2099

    Rozdział L’oeil de l’historien et la voix de l’histoire z książki François Hartoga Évidence de l’histoire. Ce que voient les historiens, Éditions de l’École des hautes études en sciences sociales, Paris 2005.

    Autor analizuje namysł nad „drogami unaoczniania historii” w historiografii trzech francuskich historyków dziewiętnastowiecznych: Jules’a Micheleta, Augustina Thierry’ego i Numy Denisa Fustela de Coulanges. Bierze pod uwagę różnicę badanych przez nich źródeł, odmienne sposoby ich lektury, ale też konteksty biograficzne. Demonstruje, jak historyk konstruuje „realizm historyczny” czy też „to, jak było”. 

    słowa kluczowe: historiografia – wiek XIX; Jules Michelet; Augustin Thierry; Fustel de Coulanges

  2. Just Numbers: Challenging Statistical Reasoning in Peter Watkins’s "La Commune (Paris, 1871)"

    Fabienne Liptay
    Fabienne Liptay, Just Numbers, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2092

    Artykuł zajmuje się polityczną estetyką kina w odniesieniu do roli statystów. Autorka twierdzi, że to, co zwykle uważa się za bogactwo estetyczne lub luksus, a zwłaszcza w hollywoodzkim eposie historycznym, który w dużym stopniu opiera się na statystach, należy ponownie przemyśleć z perspektywy społecznej i ująć jako brak lub niedobór. Ze względu na bliskość etymologiczną, która istnieje między statystyką (Statistik) a statystam (Statisten) w języku niemieckim, autorka proponuje myśleć o statystach jako produkcie numerowania i liczenia - procesach głęboko zakorzenionych w politycznej historii ustanawiania i utrzymywania porządku społecznego. W kontekście tym analizuje film Petera Watkinsa zatytułowny "La Commune (Paris, 1871)" (2000) jako krytykę fundamentalnych praktyk porządkujących aparatu państwowego, rzucającą wyzwanie statystycznemu rozumowaniu i myśleniu, które tak ściśle związane są z postacią statysty.

    słowa kluczowe: komuna paryska; Peter Watkins; statyści; statystyka; państwo; wspólnota; liczby; liczenie; film; fotografia

  3. Statuy i status quo. Czas pomników w Stanach Zjednoczonych

    Łukasz Zaremba
    Łukasz Zaremba, Statuy i status quo, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2058

    W 2015 roku do kościoła w Charleston wszedł uzbrojony młody biały mężczyzna i zabił dziewięcioro Afroamerykanów. Kierował się pobudkami rasistowskimi, wzorował na żołnierzach Konfederacji i wcześniej chętnie fotografował się z konfederacką flagą. Zdarzenie to po raz kolejny uruchomiło w Stanach dyskusję nie tylko o ideowym, ale również materialnym dziedzictwie stanów Konfederacji, między innymi wszechobecnych w miastach Południa pomnikach: upamiętnieniach konfederackich przywódców, ale również anonimowych żołnierzy. Pomniki te stały się przedmiotami burzliwych sporów. Część z nich usunięto odgórnie (Nowy Jork, Nowy Orlean), część została obalona w oddolnych akcjach aktywistów (między innymi Durham i Chapel Hill, o których mowa w artykule); spora grupa została jednak obroniona przez republikańskie władze stanowe. 

    Artykuł – pisany z perspektywy studiów nad kulturą wizualną – ma na celu rozpoznania swoistości medium pomnika w kontekście tych sporów. Stawia tezę, że najważniejszą właściwością medium uznawanego dziś za przestarzałe (statyczne, niezmienne, ciężkie, fizyczne, publiczne itd.) jest zdolność przedstawiania się jako naturalne, odwieczne, „historyczne”. Pomniki te nie tylko służą przekłamywaniu historii wojny domowej w stanach Południa (w szczególności wymazując z niej niewolnictwo). W czasie swojego powstania – przede wszystkim kilkadziesiąt lat po wojnie – były narzędziami agresywnej polityki segregacji i podkreślać miały dominację białych oraz trwałość przedwojennych podziałów rasowych.

    W rozpoznaniu swoistości medium pomnika pomóc ma analiza współczesnej artystycznej interwencji pomnikowej – odsłoniętego w grudniu 2019 roku dzieła Kehinde Wileya Rumors of War. Dzieło to, z perspektywy krytyki artystycznej wpadające w pełne pułapki polityki reprezentacji, z perspektywy studiów nad kulturą wizualną okazuje się ważnym przewodnikiem, wchodzącym w skomplikowany dialog z pomnikami pięciu konfederackich przywódców do dziś obecnych na Monument Avenue w Richmond, stolicy secesjonistów.

    słowa kluczowe: pomnik; pomnikomania; ikonoklazm; kultura wizualna; ikonostarcie; Konfederacja; Lost Cause; wojna secesyjna – pamięć; Kehinde Wiley; Richmond; Monument Avenue; Durham; Chapel Hill

  4. Nekrokartografia: topografie i topologie rozproszonej Zagłady

    Aleksandra Szczepan, Kinga Siewior
    Aleksandra Szczepan, Kinga Siewior, Nekrokartografia, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2062

    Wychodząc od analizy doświadczenia przestrzennego zagubienia i nieadekwatności, jakie często towarzyszy wizytom w nieupamiętnionych miejscach ludobójstwa, autorki proponują pogłębienie namysłu topologicznego w refleksji nad przestrzennymi wymiarami Zagłady, a także wprowadzenie topologii do badań nad codziennym doświadczeniem użytkowników poludobójczej przestrzeni „skrwawionych ziem” Europy Środkowo-Wschodniej. Materiałem badawczym są w artykule mapy stworzone przez naocznych świadków Zagłady – dokumenty pochodzące zarówno z lat 60. XX wieku, jak i współczesne. Autorki rekapitulują znaczenie topologii dla badań humanistycznych oraz dotychczasową refleksję nad kartografią w kontekście Zagłady. Następnie proponują interpretację kilku map świadków jako szczególnych topologicznych świadectw. Postulowana przez nie wieloaspektowa metoda badania map, „nekrokartografia”, zorientowana jest na ich testymonialny, topologiczny i performatywny wymiar.

    słowa kluczowe: Holokaust; mapa; topologia; topografia; kartografia; świadectwo; geografia kulturowa

  5. „Produkt niedostępny w ilościach sprzed wojny, ale za to tej samej jakości”. Uwagi o reklamach jako źródłach historycznych

    Magdalena Saryusz-Wolska
    Magdalena Saryusz-Wolska, „Produkt niedostępny w ilościach sprzed wojny....”, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2059

    Artykuł omawia cechy reklamy jako źródła historycznego w oparciu o przykłady z prasy niemieckiej, ukazującej się bezpośrednio po drugiej wojnie światowej. Był to okres skrajnych wręcz niedoborów i niedostępności większości produktów codziennego użytku. Na tym tle rzucają się w oczy kolorowe reklamy nierzadko luksusowych marek. Co mówią nam te obrazy o wczesnym powojniu w Niemczech? Artykuł kładzie nacisk na rozumienie reklamy jako medium formującego normy społeczne, które nie tyle odzwierciedla minioną rzeczywistość historyczną, ile ją projektuje. Reklama okazuje się zarazem narzędziem wytwarzania ciągłości między epokami, nie tylko pod względem gospodarczym, ale też estetycznym i kulturowym. Autorka formułuje zatem sugestię, by ekonomiczną funkcję reklamy przesunąć w badaniach historycznych na dalszy plan i wykorzystać ją raczej w badaniach historii rozwoju kapitału społecznego.

    słowa kluczowe: historia wizualna; reklama; Niemcy po 1945 roku

Punkt widokowy

  1. A więc wojna

    Agnieszka Rayss
    Agnieszka Rayss, A więc wojna, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2087

    Prezentacja projektu Agnieszki Rays A więc wojna.

    słowa kluczowe: wojna; rekonstrukcja; krajobraz

  2. Jałowe boje. Rekonstrukcja

    Iwona Kurz
    Iwona Kurz, Jałowe boje. Rekonstrukcja, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2097

    Komentarz do projektu Agnieszki Rayss A więc wojna (2019)

    słowa kluczowe: rekonstrukcje historyczne; fotografia; panorama; pamięć wojny

  3. Nie obejmuj płonących posągów

    Róża Duda & Michał Soja
    Róża Duda & Michał Soja, Nie obejmuj płonących posągów, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2085

    Prezentacja projektu Nie obejmuj płonących posągów autorstwa Róży Dudy i Michała Soi.

    słowa kluczowe: pomniki; historia; historia spekulatywna; historia afektywna

  4. Haiti i historia spekulatywna

    Dorota Sosnowska
    Dorota Sosnowska, Haiti i historia spekulatywna, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2042

    Komentarz do pracy Róży Dudy i Michała Soi Nie obejmuj płonących posągów (2019).

    słowa kluczowe: Haiti; Faustyn Wirkus; rewolucja; historia spekulatywna; historia potencjalna

Perspektywy

  1. A Book of Her Own: R. H. Quaytman’s Visual Historiography – A Conversation with Katarzyna Bojarska

    Katarzyna Bojarska, R.H. Quaytman
    Katarzyna Bojarska, R.H. Quaytman, A Book of Her Own, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2012

    Rozmowa z artystką R.H. Quaytman na temat projektu Księgi, która powstaje od 2001 roku, a w latach 2019-2020 jej 35 rozdział prezentowano w Muzeum Sztuki w Łodzi. Rozmowa poświęcona jest jej wizualnej historiografii, a także sposobowi, w jaki pracuje z obrazami w celu tworzenia historii życia i sztuki.

    słowa kluczowe: R.H.Quaytman; sztuka; historia; księga; malarstwo; kobieta

Panorama

  1. Historie niesamowite. Katastrofa smoleńska, sobowtór i znikający bliźniak

    Agata Sierbińska
    Agata Sierbińska, Historie niesamowite, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2044

    Artykuł jest próbą sproblematyzowania statusu katastrofy smoleńskiej jako wydarzenia historycznego. W tym celu przywołana zostaje kategoria „historycznego niesamowitego” W.J.T. Mitchella. Koncepcja ta opiera się na przeniesieniu Freudowskiego pojęcia „niesamowitego”, opisującego indywidualne mechanizmy psychiczne, na przeżycia kolektywne powstające w czasach dużej niepewności i wobec wydarzeń o niejasnych przyczynach. To wówczas zbiorową wyobraźnię zaczynają organizować niezwykłe zbiegi okoliczności oraz zaludniać figury zawieszone pomiędzy fantazją i rzeczywistością – na przykład dublerzy czy sobowtóry – które stają się ikonami wizualnymi swoich epok. Fantasmagoryczny aspekt wydarzeń z 10 kwietnia 2010 roku zostaje wydobyty w tekście za pośrednictwem figur “sobowtórności” (Donald Tusk) oraz bliźniactwa (Lech i Jarosław Kaczyńscy). Przedmiotem analizy jest tu także projekt ujarzmiania chaosu rzeczywistości „po katastrofie” związany z polityczną pracą pisania historii „o katastrofie”. 

    słowa kluczowe: katastrofa smoleńska; niesamowite; Sigmund Freud; sobowtór; wydarzenie wizualne; wydarzenie historyczne

  2. Semiocapitalism, Spectacle, Eikonomia, and the Function of Art

    Sotirios Bahtsetzis
    Sotirios Bahtsetzis, Semiocapitalism, Spectacle, Eikonomia, and the Function of Art, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2072

    Artykuł omawia współczesne pojęcie arcydzieła, które rozumiane jest nie tylko jako wizualna metafora odnosząca się do określonego porządku społeczno-politycznego w późnym kapitalizmie, ale także jako wizualny ekwiwalent ikoniczności władzy. Opierając się na dokonanych przez Giorgio Agambena analizach powiązania między obrazem a pojęciem boskiej opatrzności oraz na jego opisie teologiczno-ekonomicznego paradygmatu władzy i suwerenności (pojęcie ekonomii), tekst analizuje pozornie zsekularyzowaną produkcję wizualną historycznej awangardy. Autor przekonuje w nim, że pojęcie arcydzieła, kluczowe dla oceny sztuki w nowoczesności (z naciskiem na ostatnie dekady), ucieleśnia określone teologiczne pojęcia ikonofilskiego porządku światowego Zachodu wyrosłego z bizantyjskiego jak i kalwińskiego ikonoklazmu. Artykuł proponuje przednowoczesną archeologię społeczeństwa spektaklu, a także objaśnia uderzającą dominację ikoniczności w semiokapitalizmie.

    słowa kluczowe: awangarda; ikonoklazm; ekonomia i sztuka; Bizancjum; społeczeństwo spektaklu

  3. Inne obrazy przeszłości. Uwagi o destabilizacji dyskursu polskiej historii sztuki w najnowszych wystawach muzealnych

    Piotr Słodkowski
    Piotr Słodkowski, Inne obrazy przeszłości, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2067

    Autor stawia pytanie o to, jak wystawy muzealne mogą pracować na rzecz przepisania wybranych palących problemów polskiej historii sztuki. Wybiera trzy projekty wystawiennicze (2019–2020), by rozwinąć możliwe odpowiedzi. Argumentuje, że Ekspresje wolności wspierają myślenie o „potencjalnej historii (sztuki)” (Ariella Azoulay): alternatywnych geografiach, powiązaniach i cyrkulacjach ludzi i idei. Streng/Włodarski unaocznia z kolei materialność artefaktu artystycznego jako źródła historycznego, tym samym czyniąc z historii sztuki kluczowy fragment badań nad Zagładą. Zwraca wreszcie uwagę, jak wystawa Nigdy więcej robi użytek z historycznej sztuki antyfaszystowskiej i w tym „retro-aktywnym” geście (Rem Koolhaas) podejmuje problem współczesnej sprawczości społecznego zaangażowania artystycznego.

    słowa kluczowe: polska sztuka nowoczesna; historia sztuki; wystawy muzealne; nowy materializm

  4. Rethinking Paleolithic Visual Culture throughout immersive technology: The site "Cueva de las Manos" as a virtual "Denkraum" (Patagonia, Argentina)

    Marina Gutiérrez De Angelis, Greta Winckler, Paula Bruno, Carmen Guarini
    Marina Gutiérrez De Angelis, Greta Winckler et al., Rethinking Paleolithic Visual Culture, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2081

    Dyskusja na temat koncepcji sztuki jaskiniowej i malarstwa stała się podstawą projektu zrealizowanego w archeologicznym stanowisku Cueva de las Manos w Argentynie. Zespół wykorzystał technologię VR i wideo 360° jako metodę eksploracji wizualności rozumianej jako akt cielesny. Autorki utrzymują, że koncepcja „doświadczenia estetycznego” nie jest wyłącznie artystyczna, w jej nowoczesnym sensie. Immersyjne medium pozwala użytkownikom doświadczyć Jaskini, jako wirtualnego Denkraum, przestrzennej i filmowej sensualności obrazu, która stawia otwarte pytania, zamiast dekodowania znaczenia na zdjęciach.

    słowa kluczowe: paleolit; kultura wizualna; sztuka jaskiniowa; wirtualna rzeczywistość; technologia immersyjna

  5. Black Woman's Gaze. Nomusa Makhubu Unearths the Colonial Archive

    Teresa Fazan
    Teresa Fazan , Black Woman's Gaze, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2088

    Artykuł stanowi analizę pracy Nomusy Makhubu Umasifanisane I (Comparison I) w kontekście czarnego feminizmu (Sara Ahmed, Hortense J. Spillers, Sylvia Wynter) i badań nad archiwami kolonialnymi (Ariella Azoulay, Tina M. Campt, Ann Laura Stoler). Autorka demonstruje, w jaki sposób dominujące narracje historyczne mogą zostać podważone przez krytyczne wykorzystywanie archiwów kolonialnych, artystyczne przejęcie oraz montaż. Projekt Makhubu udowadnia, że artystyczna praca z archiwum kolonialnym może ustanawiać nowe wzory reprezentowania czarnej kobiecości. 

    słowa kluczowe: black studies; archiwum kolonialne; feminizm; fotografia; sztuki wizualne

Migawki

  1. Zasłona i faszyzm

    Michał Pospiszyl
    Michał Pospiszyl, Zasłona i faszyzm, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2040

    Recenzja wystawy Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku, kuratorzy: Sebastian Cichocki, Joanna Mytkowska, Łukasz Ronduda, Aleksandra Urbańska, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, 30 sierpnia – 17 listopada 2019

    słowa kluczowe: antyfaszyzm; sztuka antyfaszystowska; Pablo Picasso; Unia Europejska

  2. Wojna, przemoc, antyfaszyzm. Kilka pacyfistycznych uwag wokół wystawy „Nigdy więcej”

    Marta Rakoczy
    Marta Rakoczy, Wojna, przemoc, antyfaszyzm, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.2070

    Krytyczne omówienie wystawy Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku, kuratorzy: Sebastian Cichocki, Joanna Mytkowska, Łukasz Ronduda, Aleksandra Urbańska, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, 30 sierpnia – 17 listopada 2019. Dotyczy współczesnych interpretacji tradycji antyfaszystowskiej i pacyfistycznej, podejmowanych w przestrzeni publicznej i analizowanych w kontekście wystawy. Nawiązując do propozycji filozoficznych Giorgia Agambena, Terry’ego Eagletona i Petera Sloterdijka, autorka zadaje pytanie o przemoc, jej krytykę oraz o słowniki artystyczne i filozoficzne, które mogłyby służyć pojednaniu. Próbuje też pokazać, że rozpoznanie tradycji pacyfistycznych – związanych z konsekwentną odmową przemocy – wymaga przepisania w ich świetle sztuki nowoczesnej, które to zadanie cały czas pozostaje tyleż niezrealizowane, co poznawczo i społecznie konieczne.

    słowa kluczowe: antyfaszyzm; pacyfizm; przemoc; sztuka nowoczesna

  3. Odpowiedź na recenzję Andrzeja Marca „Nekros. ONtologia martwego (męskiego) ciała”

    Ewa Domańska
    Ewa Domańska, Odpowiedź na recenzję Andrzeja Marca, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 25, https://doi.org/10.36854/widok/2019.25.1981

    Odpowiedź na recenzję Andrzeja Marca Nekros. ONtologia martwego (męskiego) ciała.

    słowa kluczowe: Nekros; Ewa Domańska; feminizm; posthumanizm; szczątki