<p>Dominika Olszowy, <em>Bielmo</em>, 2021, foto: Tomasz Koszewnik © Gdańska Galeria Miejska</p>
<p>Dominika Olszowy, <em>Bielmo</em>, 2021, foto: Tomasz Koszewnik © Gdańska Galeria Miejska</p>

Nr 37: Obrazy wyczerpania

Redaktorzy: Magda Szcześniak, Krzysztof Świrek

Dominika Olszowy, Bielmo, 2021, foto: Tomasz Koszewnik © Gdańska Galeria Miejska

Numer współfinansowany ze środków Szkoły Filmowej w Łodzi i Uniwersytetu SWPS w Warszawie (Wydział Nauk Humanistycznych / Instytut Nauk Humanistycznych) oraz Ministra Edukacji i Nauki w ramach programu "Rozwój czasopism naukowych" nr RCN/SP/0698/2021/12.

Spis treści

Wstęp

  1. Obrazy wyczerpania

    Obrazy wyczerpania, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2836

    Wstęp do numeru tematycznego o obrazach wyczerpania. Punktem wyjścia tekstu jest rozróżnienie między zmęczeniem a wyczerpaniem i istotność tego drugiego dla zrozumienia współczesnego życia społecznego.

    słowa kluczowe: wyczerpanie; praca; afekt

Punkt widokowy

  1. Zmęczenie materiału

    Jagna Lewandowska, Gizela Mickiewicz
    Jagna Lewandowska, Gizela Mickiewicz, Zmęczenie materiału, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2023/37-obrazy-wyczerpania/zmeczenie-materialu

    Prezentacja twórczości rzeźbiarki Gizeli Mickiewicz z esejem kuratorki i krytyczki Jagny Lewandowskiej.

    słowa kluczowe: zmęczenie materiału; materiał rzeźby; proces; rzeźbiarskie ruiny; dramaturgia erozji

Zbliżenie

  1. Diogenes z Łomianek-Dąbrowy. Przemysław Kwiek wobec ideologii transformacji

    Jakub Banasiak
    Jakub Banasiak, Diogenes z Łomianek-Dąbrowy, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2824

    Artykuł stanowi pierwsze opracowanie indywidualnej twórczość Przemysława Kwieka z czasu transformacji. Bazując na formule „lektury symptomatycznej” (Slavoj Žižek), autor analizuje twórczość Kwieka jako wyparty symptom transformacji ustrojowej, ślepą plamkę jej ideologii. Używa do tego dwóch figur-metafor: kynizmu i cynizmu (Peter Sloterdijk), traktując Kwieka jako wyraziciela postawy kynicznej. Główna teza artykułu brzmi następująco: twórczość Kwieka nie jest dziś częścią kanonu sztuki polskiej lat 90., ponieważ jako radykalnie krytyczna wobec neoliberalnej terapii szokowej nie mogła zmieścić się w ideologicznych ramach epoki. Co istotne, dotyczyło to również historii sztuki, zdominowanej przez typowe dla transformacji zagadnienia płci czy tożsamości. Artykuł proponuje spojrzeć na postawę Kwieka jako na potencjalność, która pozwala uzupełnić te wątki o krytykę ekonomicznych (w tym również klasowych) podstaw transformacji. Artykuł szeroko analizuje kolejne prace Kwieka, wpisując je w tak rozumiany projekt krytyczny.

    słowa kluczowe: Przemysław Kwiek; transformacja; kynizm; cynizm; symptom; ideologia; lektura symptomatyczna

  2. Bezpośredniość i wyobrażeniowe

    Anna Kornbluh
    Anna Kornbluh, Bezpośredniość i wyobrażeniowe, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2821

    Polskie tłumaczenie rozdziału z książki Anny Kornbluh Immediacy, Or, The Style of Too Late Capitalism (Verso 2024). Autorka przygląda się relacji między "stylem bezpośredniości", który traktuje jako dominujący rys współczesnych mediów i treści kulturowych, a psychoanalitycznym pojęciem wyobrażeniowego. Bezpośredniość, rozumiana przez autorkę jako brak zapośredniczenia i ciągła stymulacja sensoryczna, wywołuje stan ciągłej mobilizacji afektów i powoduje wyczerpanie.

    słowa kluczowe: wyobrażeniowe; bezpośredniość; afekt; późny kapitalizm; krążenie obrazów; algorytm; wyobrażone realne

  3. Beckett’s Image of Exhaustion. The Late Television Plays

    Adrian Switzer
    Adrian Switzer, Beckett’s Image of Exhaustion. The Late Television Plays, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2815

    Artykuł analizuje sztuki telewizyjne Samuela Becketta jako obrazy wyczerpania. Skupia się na Quad 1 + 2, Ghost Trio, ...but the clouds... i Nacht und Träume, które były emitowane w Anglii przez BBC i w Niemczech przez SDR pod koniec lat 70. i na początku lat 80. XX wieku. Wyczerpanie jako stan twórczy jest spontaniczne, płodne i bezprecedensowe w formach, które tworzy; pozorne niemożliwości przepełniają wyczerpany obraz. Wyczerpanie twórcze różni się również od zmęczenia, choć to drugie jest warunkiem pierwszego. Ze swoją wewnętrzną mechaniką próżniowo zamkniętych lamp katodowych, elektromagnesów i ekranów ze szkła fosforyzującego, analogowe odbiorniki telewizyjne doskonale nadawały się w połowie i pod koniec XX wieku do prezentowania obrazów wyczerpania. Światło promieniuje z wewnętrznego rdzenia odbiorników. Naładowane elektrycznie cząsteczki wydzielają fotony, które oświetlają ekran telewizora od wewnątrz. Telewizyjne sztuki Becketta to obrazy wyczerpania jako surrealistyczne, przesycone prezentacje niemożliwych form i bezprecedensowych wydarzeń.

    słowa kluczowe: Beckett; teatr telewizji; wyczerpanie; Gilles Deleuze; telewizja analogowa

  4. Bieda i blob. Twórczość Adama Kozickiego i Bartosza Zaskórskiego w kontekście pokoleniowych obrazów wyczerpania

    Aleksy Wójtowicz
    Aleksy Wójtowicz, Bieda i blob, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2794

    Stan polskiej sztuki najnowszej, jeszcze przed 2015 rokiem został określony przez krytykę artystyczną mianem zwrotu konserwatywnego. Dominacja twórczości nie-realistycznej, a zwłaszcza malarstwa, skłoniła do oceny nowej sztuki przez pryzmat wpływu „zmęczonych rzeczywistością”, konformizmu wobec rynku i obojętności wobec rzeczywistości społeczno-politycznej. Niniejszy tekst podejmuje polemikę z utrwalonym w krytyce obrazem najmłodszych osób artystycznych – a w szczególności, z celowością używania kategorii pokolenia oraz etycznej opozycji pomiędzy realizmem a surrealizmem. Na tym tle zostają przedstawione sylwetki Adama Kozickiego i Bartosza Zaskórskiego, artystów zaliczanych do „zmęczonego pokolenia”. Wykorzystywana przez nich strategia autoportretów w poszerzonym polu oraz zainteresowanie transformującym ciałem odnoszą się do późnokapitalistycznej kondycji, w ramach której wyczerpanie współistnieje z przebodźcowaniem.

    słowa kluczowe: zwrot konserwatywny; sztuka, malarstwo; krytyka sztuki; pokolenie; późny kapitalizm; realizm; surrealizm; Adam Kozicki; Bartosz Zaskórski

  5. Umowy o ciało. Ekonomia entuzjazmu i cenzurowanie wyczerpania

    Arkadiusz Półtorak, Tomasz Borys, Agata Gaik, Julia Król, Magdalena Niedzielska, Daniel Oleksy, Zuzanna Piwowar, Julian Skowronek, Marta Soczyńska, Martyna Zawada
    Arkadiusz Półtorak, Tomasz Borys et al., Umowy o ciało, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2798

    Tekst stanowi cząstkowe podsumowanie projektu performatywnego Umowy o ciało, który autorzy i autorki realizowali w ramach zajęć warsztatowych na Wydziale Polonistyki UJ. Celem projektu było stworzenie „szczerych umów” w realistyczny sposób prezentujących formy wyzysku na rynku pracy prekarnej i projektowej. Powstawały one na podstawie badań socjologicznych, autoetnograficznych oraz praktyk z porządku art based research i stanowią dzieło pięciu grup roboczych koncentrujących się na sytuacji tancerzy, osób obsługujących w lokalach gastronomicznych, promotorów nocnych lokali klubowych, animatorów kultury i wolontariuszy w branży kulturalnej. W tekście prezentujemy rezultaty projektu, podkreślając dwie ważne obserwacje z naszych badań. Pierwsza dotyczy afektywnego wymiaru badanych zajęć, wymagających od pracowników intensywnego zaangażowania w relacje z innymi ludźmi, ciągłego performowania gotowości do pracy i emocjonalnego przywiązania do niej. Druga dotyczy towarzyszącej tym wymaganiom presji, by ukrywać oznaki fizycznego i psychicznego zmęczenia. W naszej ocenie urasta ona współcześnie do rangi afektywnej cenzury, ufundowanej przede wszystkim na kulturowych wyobrażeniach i obyczajach, ale też sankcjonowanej przez społeczne urządzenia takie jak prawo cywilne.

    słowa kluczowe: ekonomia entuzjazmu; praca prekarna; cenzura w afekcie

Panorama

  1. Peryferale – wizualne utopie produktywności bez granic i cyberpunkowe obrazy wyczerpania

    Jerzy Stachowicz
    Jerzy Stachowicz, Peryferale, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2818

    Autor przygląda się peryferyjnym obrazom pracy zdalnej pokazanym w filmie Sleep Dealer i serialu Peryferal. Kino w stylu cyberpunk wykorzystuje do próby zdiagnozowania współczesnych problemów powstających wokół koncepcji pracy zdalnej. Szczególną uwagę zwraca na to, co dzieje się na peryferiach zglobalizowanego, usieciowionego świata. Tam, gdzie zmarginalizowany, niewidzialny pracownik zdalny jest oddzielony interfejsem, a jego wyczerpanie i wypalenie zostaje ukryte za obrazem maszyny-programu. Futurystyczne, cyberpunkowe próby wykroczenia poza „tradycyjne imaginarium pracy” pozwalają autorowi zadać pytanie czy urządzeniem peryferyjnym nie staje się odpodmiotowiony (uprzedmiotowiony) pracownik?

    słowa kluczowe: cyberpunk; praca zdalna; science fiction; peryferie; peryferal; neoliberalizm

  2. Per monstra ad astra? Atlas śmiecioroślin Diany Lelonek

    Paweł Drabarczyk vel Grabarczyk
    Paweł Drabarczyk vel Grabarczyk , Per monstra ad astra? , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2790

    Artykuł jest interpretacją projektów Diany Lelonek: Centrum Żywych Rzeczy oraz towarzyszącego działalności tej parainstytucji Atlasu Śmiecioroślin. Jest próbą zrozumienia opisanych w Atlasie botaniczno-artefaktualnych bytów jako hybryd, przede wszystkim w kontekście historii i krytyki rozumu nowoczesnego (z zaakcentowaniem roli kompendiów, atlasów i gabinetów osobliwości). Na samą formułę atlasu autor spogląda z perspektywy uwag Georges’a Didi-Hubermana („Atlas albo radosna wiedza podszyta niepokojem”). Wychodzi z założenia, że praktykę Centrum Żywych Rzeczy cechuje napięcie między zdefiniowanymi za Aby Warburgiem przez Didi-Hubermana pojęciami astra i monstra. Inicjatywy Diany Lelonek postrzegane są jako próby poszerzenia świadomości, a może nawet wstępnego naszkicowania wiedzy (astra) o antropocenicznej rzeczywistości. Dążenie artystki do zakwestionowania podziału kultura / natura interpretowane jest także na tle prekursorskiego holistycznego spojrzenia na naturę w myśli Alexandra von Humbotdta – Centrum Żywych Rzeczy jest tu widziane jako ujęta w artystyczny cudzysłów aktualizacja Humboldtowskich postulatów w dobie antropocenu.

    słowa kluczowe: hybrydy; odpadki; rośliny; śmieciorośliny; atlas; teratologia; antropocen

Perspektywy

  1. The Hostile Proximity of Classes: Margaret Hillenbrand in Conversation with Magda Szcześniak

    Margaret Hillenbrand, Magda Szcześniak
    Margaret Hillenbrand, Magda Szcześniak, The Hostile Proximity of Classes, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2811

    Rozmowa z Margaret Hillenbrand o jej najnowszej książce On the Edge: Feeling Precarious in China (Columbia University Press, 2023) poświęconej reprezentacjom prekanrego życia klas podporządkowanych we współczesnych Chinach.

    słowa kluczowe: prekarność; klasy podporządkowane; Chiny; zombie-obywatelstwo

  2. Timing Modernity: Factory, Prison, Narrative

    Elaine Freedgood
    Elaine Freedgood , Timing Modernity: Factory, Prison, Narrative, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2808

    Niniejszy esej bada, w jaki sposób reżimy dyscypliny czasowej działały - i spotykały się z formami oporu - w trzech krytycznych miejscach nowoczesności: fabryce, narracji i więzieniu. Poprzez historyczną dyskusję na temat pracy w fabryce i czerpiąc z analizy czasu i dyscypliny pracy E. P. Thompsona, esej bada przemysłowe kapitalistyczne metody pomiaru czasu, które wspierały wyzysk pracowników i kradzież życia i zdrowia na dużą skalę. Lektura modernistycznych autorów pokazuje, w jaki sposób nie-wątki modernistycznej narracji przeciwstawiają się, w ograniczonym zakresie, narzucaniu progresywnego, rozwojowego czasu. Wreszcie, esej analizuje pusty czas uwięzienia - nowoczesny czas-dyscyplinę przez ciemne lustro. W swoich pismach więziennych czarni rewolucjoniści, tacy jak George Jackson, zmagali się z rzeczywistością skradzionej przyszłości, oświetlając pusty czas wyzwoleńczą filozofią polityczną i gniewem.

    słowa kluczowe: Czas; praca; dyscyplina pracy; E. P. Thompson; fabryka; modernizm; nowoczesność; powieść, więzienie; George Jackson; pisarstwo rewolucyjne

Migawki

  1. Pokazać ducha kultury robotniczej: związki sportu i sztuki

    Maciej Duklewski
    Maciej Duklewski, Pokazać ducha kultury robotniczej, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2795

    Krytyczna lektura książki Picturing the Workers’ Olympics and the Spartakiads. Modernist and Avant-Garde Engagement with Sport in Central Europe and the USSR, 1920–1932, Routledge, New York 2023.

    słowa kluczowe: robotnicy; sport; awangarda; sztuka; modernism; Europa Centralna

  2. Znajdowanie słów

    Piotr Kosiewski
    Piotr Kosiewski, Znajdowanie słów, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2797

    Recenzja zbioru tekstów Ewa Mikina, Słów brak. Teksty z lat 1991–2012, wybór i redakcja: Marysia Lewandowska i Jakub Gawkowski. Galeria Miejska Arsenał, Muzeum Sztuki w Łodzi, Poznań–Łódź 2023.

    słowa kluczowe: Ewa Mikina; krytyka artystyczna

  3. Moï Ver w Muzeum Warszawy

    Małgorzata Maria Grąbczewska
    Małgorzata Maria Grąbczewska, Moï Ver w Muzeum Warszawy, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2023, nr 37, https://doi.org/10.36854/widok/2023.37.2826

    Krytyczne omówienie wystawy fotografa Moï Vera w Muzeum Warszawy w szerokim kontekście społeczno-politycznym.

    słowa kluczowe: Moï Ver; fotografia; Żydzi; awangarda; Bauhaus; syjonizm; Palestyna