<p>Rajkamal Kahlon, <em>This Bridge Called My Back, </em>2019, fragment, dzięki uprzejmości artystki</p>
<p>Rajkamal Kahlon, <em>This Bridge Called My Back, </em>2019, fragment, dzięki uprzejmości artystki</p>

Nr 29: Obrazy i wyobrażenia rasy: historie

Redaktorki: Katarzyna Bojarska, Dorota Sosnowska

Rajkamal Kahlon, This Bridge Called My Back, 2019, fragment, dzięki uprzejmości artystki

Numer współfinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, Szkoły Filmowej w Łodzi, Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Spis treści

Wstęp

  1. Wyobrazić sobie historię

    Wyobrazić sobie historię, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2365

    Wstęp do numeru tematycznego poświęconego obrazom i wobrażeniom rasy i czarności.

    słowa kluczowe: rasa; białość; czarność; uniwersalizm; historia; rasizm

Punkt widokowy

  1. Niewidoczne. Historia niemożliwego

    Agata Grzybowska
    Agata Grzybowska, Niewidoczne. Historia niemożliwego, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2368

    Prezentacja projektu Agaty Grzybowskiej Niewidoczne. Historia niemożliwego.

    słowa kluczowe: Haiti; historia; vodou; rewolucja; rasa; czarność

  2. Niewidoczne. Białe kobiety i Haiti

    Dorota Sajewska
    Dorota Sajewska, Niewidoczne. Białe kobiety i Haiti, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2362

    Artykuł towarzyszy projektowi Niewidoczne autorstwa fotografki Agaty Grzybowskiej. Autorka prowadzi równoległą narrację o praktyce wizualnej Grzybowskiej i obecności Mayi Deren na Haiti, jej filmowaniu i negocjowaniu przez nią "spojrzenia" na Haiti i jego mieszkańców. 

    słowa kluczowe: Haiti; Agata Grzybowska; Maya Deren; duchowość; vodou; fotografia

Zbliżenie

  1. Chagall’s Green and Yellow Jews: Painting Race in Russia and Post-Dreyfus France

    MC Koch
    MC Koch, Chagall’s Green and Yellow Jews, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2334

    Na początku XX wieku w Paryżu rosyjski artysta żydowski Marc Chagall rozpoczął cykl malarski poświęcony wschodnioeuropejskim Żydom w odcieniach zieleni, żółci i czerwieni. Obrazy powstały na podstawie wspomnień z dzieciństwa Chagalla, a także jego osobistych spotkań z Żydami w sztetlu. Były to także portrety o uniwersalnym typie społecznym. Twierdzę, że doświadczenia Chagalla jako Żyda we Francji i Rosji miały wpływ na ten cykl. Artysta wielokrotnie przedstawiał archetypy Żyda, takie jak rabini i klezmerowie. Jednak wyraźnie zmienił te archetypy poprzez nienaturalistyczne odcienie zieleni, żółci i czerwieni. Gra kolorem skóry służyła zarówno wyrażeniu, jak i destabilizacji postrzegania różnic rasowych w ówczesnym społeczeństwie francuskim i rosyjskim. Spostrzeżenia te obejmowały szereg fenotypów żydowskich i, szczególnie we Francji, przybrały swoją najbardziej skrajną postać w dychotomii między czernią a bielą. Wielobarwne obrazy Żydów Chagalla ilustrują role zarówno indywidualnej, jak i zbiorowej wyobraźni w kształtowaniu tego postrzegania rasy. Jako takie, obrazy pokazują tożsamość rasową jako istniejącą gdzieś pomiędzy tym, co psychiczne, a tym, co społeczne. Oznacza to, że ujawniają tożsamości rasowe jako fantazmaty - złudzenia, które pomimo swej niematerialnej natury są związane ze sferą społeczną. Podkreślając ten fantazmatyczny aspekt rasy, obrazy oferują formę politycznego oporu wobec polityki rasowej, która przemierzając Francję i Rosję po Dreyfusie, miałaby rozległe i niszczycielskie konsekwencje dla Żydów i innych rozproszonych populacji w całej Europie w nadchodzących dziesięcioleciach. Mówiąc bardziej ogólnie, zaproponowana analiza obrazów Chagalla przedstawiających Żydów pokazuje siłę sztuki i kultury wizualnej jako środków zarówno tworzenia, jak i rekonfiguracji pojęć tożsamości w sferach politycznych i społecznych.

    słowa kluczowe: tożsamość; fantazmat; Marc Chagall; rasa; żydowski

  2. Aszanci w Warszawie. Wyobrażenia „czarności” w społeczeństwie polskim przełomu XIX i XX wieku – przyczynek do polskiej historii kolonialnej

    Agata Łuksza
    Agata Łuksza, Aszanci w Warszawie, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2342

    Komedia Włodzimierza Perzyńskiego Aszantka stanowi dla autorki znaczącą resztkę „czarności” w historii polskiego teatru, dlatego traktuje ją jako punkt wyjścia do szerszej refleksji nad uwikłaniem polskiego społeczeństwa w europejski projekt kolonialny, związane z nim idee, wartości i praktyki kulturowe. W artykule próbuje zatem zrekonstruować możliwe wyobrażenia „czarności” mieszkańców Warszawy końca XIX wieku na przykładzie recepcji występów domniemanych przedstawicieli ludu Aszanti w cyrku na Okólniku w 1888 roku, od których zaczęła się popularność tego typu widowisk – nazywanych pokazami etnograficznymi lub ludzkimi zoo – w stolicy skolonizowanego Królestwa Polskiego. Autorka wskazuje na „dzikość” i „nagość” jako konstytutywne cechy „czarności”, którą rozumie jako określoną kondycję ludzką, podzielaną przez zamorskie społeczności skolonizowane i grupy podporządkowane – do których należała Władka/Aszantka Perzyńskiego – w społeczeństwach europejskich.

    słowa kluczowe: Aszanci; kolonializm; pokazy etnograficzne; rasa; Warszawa

  3. „Obcy we własnym kraju”. Afroniemcy i Afroniemki a pozjednoczeniowe konflikty pamięci w świetle projektu Namibia Today Laury Horelli oraz prac Mwangi Hutter

    Justyna Balisz-Schmelz
    Justyna Balisz-Schmelz , „Obcy we własnym kraju”, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2340

    Artykuł jest próbą syntetycznego nakreślenia sytuacji czarnych Niemców i Niemek po 1989 roku w kontekście pozjednoczeniowych konfliktów pamięci. W kontrze do względnie konsensualnej polityki pamięci drugiej wojny światowej i Zagłady, mającej scalać podzielone przez 40 lat niemieckie społeczeństwo, omawiane w artykule prace Laury Horelli oraz Mwangi Hutter, unaoczniają istnienie rywalizujących ze sobą dyskursów, których stawką jest dookreślenie tożsamości współczesnych Niemiec. Zakłócają tym samym przeforsowywaną w licznych pozjednoczeniowych publikacjach i wystawach traktujących o specyfice niemieckości i niemieckiej sztuki, spójną narrację, stanowiąc apel o poszerzenie symbolicznych granic niemieckości.

    słowa kluczowe: Afroniemcy; Afroniemki; niemieckie konflikty pamięci; Niemcy po 1989; czarna niemieckość; niemiecka tożsamość

  4. Dwa ciała Kinga

    Darby English
    Darby English, Dwa ciała Kinga, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2370

    Polski przekład fragmentu książki Darby Englisha zatytułowanej To Describe a Life. Notes from the Intersection of Art and Race Terror, University of Chicago Press, 2019. Autor analizuje w nim międzyrasową retorykę Martina Luthera Kinga i jej przydatność w przemyśleniu na nowo historycznego bilansu polityki lat 60. Wywód opiera się na szczegółowej interpretacji miniatury Motelu Lorraine (miejsca zabójstwa Kinga), wyprodukowanej przez Boym Partners w 1998 roku. Celem Englisha jest zakwestionowanie dominacji separatystycznego pojmowania czarnej tożsamości poprzez przetworzenie pamięci o ruchu pokojowym i jego kulturowych stawek.

    słowa kluczowe: Martin Luther King; stosunki międzyrasowe; ruch pokojowy; czarna tożsamość; sztuka współczesna

Perspektywy

  1. Whose West and Whose Universal? Ana Teixeira Pinto in conversation with Katarzyna Bojarska

    Ana Teixeira Pinto, Katarzyna Bojarska
    Ana Teixeira Pinto, Katarzyna Bojarska, Whose West and Whose Universal?, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2349

    Rozmowa z jedną z kuratorów na tematy ściśle związane z cyklem konferencji, podcastów, publikacji i interwencji zatytułowanych "White West".

    słowa kluczowe: biały zachów; uniwersalizm; rasizm; kapitalizm; sztuka; faszyzm; supremacja

  2. Opowieść, kartografia, wyobraźnia. W stronę nieeurocentrycznej historii Muzeum Sztuki w Łodzi

    Jakub Gawkowski, Natalia Słaboń
    Jakub Gawkowski, Natalia Słaboń, Opowieść, kartografia, wyobraźnia., „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2346

    W artykule autorzy przyglądają się wybranym wątkom z historii Muzeum Sztuki w Łodzi, skupiając uwagę na dziełach i opowieściach, które pozwalają oderwać się od zwyczajowej, eurocentrycznej narracji o instytucji. Pierwsza część artykułu poświęcona jest obrazom pochodzących z Gujany Brytyjskiej artystów Franka Bowlinga i Aubreya Willamsa, które zostały przekazane w darze Muzeum Sztuki w 1975 roku. Analiza prac i faktów biograficznych ujawnia, jak obrazy te mogą być interpretowane jako świadectwa epoki dekolonizacji lat 60. Druga część artykułu poświęcona jest historycznej współpracy Muzeum Sztuki z instytucjami w Ameryce Środkowej i Południowej. Opowiada między innymi o wkładzie Muzeum Sztuki w międzynarodowy projekt Museo Internacional de la Resistencia Salvador Allende pytając, w jaki sposób tę historię można dziś wykorzystać dla wyobraźni politycznej.

    słowa kluczowe: Muzeum Sztuki w Łodzi; dekolonizacja; Frank Bowling; Aubery Williams; Muzeum Salvadora Allende

Panorama

  1. America’s Fascination With The Ku Klux Klan: “BlacKkKlansman” And “Accidental Courtesy: Daryl Davis, Race & America”

    Aleksandra Jehn-Olszewska
    Aleksandra Jehn-Olszewska, America’s Fascination With The Ku Klux Klan, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2329

    Ze względu na bogate historyczne i kulturowe znaczenie Ku Klux Klan (KKK) jest często przedstawiany w filmach Amerykańskiej produkcji. Po krótkim wprowadzeniu na temat historii Klanu, artykuł ten skupia się na reprezentacji KKK w filmach, w kontekście ukazywania rasy w Stanach Zjednoczonych. Tekst przeprowadza analizę porównawczą dwóch współczesnych produkcji: BlacKkKlansman (2018) Spike’a Lee oraz Accidental Courtesy: Daryl Davis, Race & America (2016) w reżyserii Matthew Ornsteina. Obydwa filmy opowiadają historie o kontrowersyjnej bliskiej relacji czarnego bohatera z Klanem. Zabiegi estetyczne i montażowe zastosowane w filmach są analizowane z perspektywy dwóch powiązanych teorii: efektu obcości Brechta oraz defamiliaryzacji w sztuce Szkłowskiego. Techniki te mają na celu wytworzenie dystansu i krytycznej refleksji u odbiorców. W ten sposób filmy szokują widownię pytaniem: co wydarzy się gdy czarny bohater zostanie członkiem bądź przyjacielem Klanu? Obydwa obrazy podważają ideologię grupy i tradycyjne wyobrażenie o białym kapturze.

    słowa kluczowe: Ku Klux Klan; rasa w filmie Amerykańskim; efekt obcości; Spike Lee; BlacKkKlansman; Daryl Davis

  2. Colorblindness and Masculinity: Lethal Weapon and the Construction of a Postracial Reality

    Jakub Olech
    Jakub Olech, Colorblindness and Masculinity, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2337

    Hollywoodzkie policyjne filmy kumplowskie zyskały w latach 80. wielką popularność wśród amerykańskiej widowni. Gatunek ten proponował coś więcej niż rozrywkę: kreślił wizję kraju, w którym rasa przestała być ważnym pojęciem – wizję post-rasowego społeczeństwa. W cieniu największych protestów przeciw rasowej niesprawiedliwości jakie w 2020 roku wybuchły w USA i rozlały się na część Europy warto powrócić do gatunku, który znacząco wpłynął na zbiorowe wyobrażenia na temat rasy. Autor przygląda się w tym artykule szlagierowemu przykładowi policyjnych filmów kumplowskich, czyli Zabójczej broni z 1987. Choć pozornie film wydaje się progresywny, przy bliższej analizie okazuje się nie tylko odwoływać do tradycyjnych, rasistowskich przedstawień czarnej ludności, ale także uzasadnia ślepotę na kolory jako zasadę działań policyjnych. Artykuł pokazuje więc jak Hollywood wypiera rzeczywistość rasowych napięć lat 80. i do jakiego stopnia ten gest odrzucenia obowiązuje również w dzisiejszym społeczeństwie.

    słowa kluczowe: kino popularne; kino akcji; rasizm; wojna z narkotykami; ślepota na kolory; społeczeństwo post-rasowe; Stany Zjednoczone

  3. O gorączce fotograficznego archiwum Stefanii Gurdowej. Polemika z Dariuszem Czają

    Wojciech Michera
    Wojciech Michera, O gorączce fotograficznego archiwum, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2326

    W 1997 r., na strychu kamienicy w Dębicy odkryto zbiór ponad tysiąca szklanych negatywów autorstwa przedwojennej fotografki Stefanii Gurdowej, zawierających portrety dawnych mieszkańców tego miasteczka. Autor artykułu – będącego polemiką z ujęciem Dariusza Czai, który postaciom tym pragnie „przywrócić życie” – podkreśla materialność fotograficznych wizerunków oraz ich nieredukowalną „obcość”, która domaga się przede wszystkim poznawczej powściągliwości. Kluczową kategorią interpretacyjną staje się tu archeologiczny „skarb”, traktowany jako fantomowy depozyt niemożliwy do pełnego odzyskania i „zarchiwizowania”. Dlatego ważnym też punktem odniesienia jest koncepcja „gorączki archiwum” (lub raczej „bólu” albo „choroby” – mal d’archive) Jacques’a Derridy.

    słowa kluczowe: fotografia; archiwum; Stefania Gurdowa; portrety; szklane negatywy; śmierć; pamięć

Migawki

  1. „Nie istnieje nic innego niż zależność”. Refleksja o historyczności

    Katarzyna Bojarska
    Katarzyna Bojarska, „Nie istnieje nic innego niż zależność”., „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2360

    Artykuł jest próbą krytycznego zestawienia i omówienia dwóch wystaw odbywających się jednocześnie w Warszawie, Tu Muranów (Polin) oraz Rhizopolis (Zachęta). Autorka przygląda się ewolucji postaw dwójki artystów, Joanny Rajkowskiej i Artura Żmijewskiego od ich wspólnej wyprawy do Izraela/Palestyny na początku XXI wieku po dzisiejsze realizacje odczytywane jako etap ich pracy z pamięcią, historycznością i przestrzenią. 

    słowa kluczowe: Joanna Rajkowska; Artur Żmijewski; sztuka; pamięć; podziemność; historyczność

  2. Nie tylko Frederick Douglass. Fotografia, nowoczesna kultura wizualna i polityka rasowa w dziewiętnastowiecznej Ameryce

    Łukasz Zaremba
    Łukasz Zaremba, Nie tylko Frederick Douglass, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 29, https://doi.org/10.36854/widok/2021.29.2366

    Krytyczne omówienie książek Visualizing Equality. African American Rights and Visual Culture in the Nineteenth Century, autorstwa Astona Gonzaleza, wydanej przez The University of North Carolina Press w 2020 oraz Exposing Slavery. Photography, Human Bondage, and the Birth of Modern Visual Politics in America, autorstwa Mathew Fox-Amato, wydanej przez Oxford University Press w 2019 roku.

    słowa kluczowe: niewolnictwo amerykańskie; XIX wiek; fotografia; litografia; polityka rasowa; abolicjonizm; nowoczesna kultura wizualna; ikonografia abilicjonistyczna