<p>Pola Dwurnik, porcelanowe figurki artystek z serii <em>Langwidere</em>, 2017, widok instalacji. Dzięki uprzejmości artystki</p>
<p>Pola Dwurnik, porcelanowe figurki artystek z serii <em>Langwidere</em>, 2017, widok instalacji. Dzięki uprzejmości artystki</p>

Nr 23: Siła kobiet

Redaktorki: Katarzyna Bojarska, Iwona Kurz

Pola Dwurnik, porcelanowe figurki artystek z serii Langwidere, 2017, widok instalacji. Dzięki uprzejmości artystki

Numer współfinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z programu „Wsparcie czasopism” na lata 2019–2020.

Spis treści

Wstęp

  1. Siła kobiet

    Siła kobiet, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1886

    Wprowadzenie do numeru 23. „Widoku” – „Siła kobiet"

    słowa kluczowe: siła kobiet; femiznizm; wizualność

Punkt widokowy

  1. Sprawa kobieca w Polsce

    Anna Baumgart
    Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2019/23-sila-kobiet/sprawa-kobieca-w-polsce

    Prezentacja performansu Sprawa kobieca w Polsce 2018 Anny Baumgart w wykoaniu Klary Bielawki, Anny Kłos, Agaty Araszkiewicz, Wojtka Radtke, Anu Cze.

    słowa kluczowe: Anna Baumgart; kobiety; Polska; Teatr Nowy

  2. Maria Klassenberg. Ekstazy

    Katarzyna Kalwat
    Katarzyna Kalwat, Maria Klassenberg. Ekstazy, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2019/23-sila-kobiet/maria-klassenberg.-ekstazy

    Prezentacja projektu 

    Maria Klassenberg. Ekstazy

    Reżyseria i koncepcja: Katarzyna Kalwat

    Tekst i dramaturgia: Beniamin Bukowski

    Scenografia, kostiumy i światło: Anna Tomczyńska

    Obsada: Natalia Kalita, Urszula Kiebzak

    Asystentka reżysera i inspicjentka: Karolina Gębska

    Współpraca: Joanna Zielińska

    Archiwum Marii Klassenberg 1970–1980

    Koncepcja, scenariusz, opracowanie: Aneta Grzeszykowska

    Performerzy (archiwum): Anna Rutkowska, Wojciech Żera

    Współpraca: Jan Smaga

    Produkcja: Marta Kuźmiak

    Ze specjalnym udziałem Andy Rottenberg

    słowa kluczowe: Maria Klassenberg; teatr; feminstyczny performans; Katarzyna Kalwat; Anda Rottenberg

  3. Performowanie genealogii – rewolucyjna wspólnota ciał

    Iwona Kurz
    Iwona Kurz, Performowanie genealogii, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1871

    Komentarz do dwóch performansów prezentowanych w Punkcie widokowym:

    • Katarzyna Kalwat, Maria Klassenberg. Ekstazy
    • Anna Baumgart, Sprawa kobieca w Polsce 2018

    słowa kluczowe: feminizm; sztuka; artystki; wizualność

Zbliżenie

  1. Maria Lassnig: Becoming Female in History

    Katarzyna Bojarska
    Katarzyna Bojarska, Maria Lassnig: Becoming Female in History, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1849

    Autorka analizuje wizualną autobiografię Marii Lassnig, wytwarzaną przez nią malarską czasowość i zapis doświadczeń cielesnych. Artykuł koncentruje się na doświadczaniu przez Lassnig jej historyczności i charakterystycznym sposobie feminizacji procesu jej konstruowania w ramach relacji między doświadczeniem kobiety a medium malarskim, sobą a innymi artystkami, jej formami wizualnego oporu i zmagań a formami, jakie proponowały inne twórczynie. Lassnig wytwarza i realizuje swoją historyczność w malarstwie (i na płótnie) w okresie kilkudziesięciu lat oraz w odniesieniu do innych form kobiecych autobiograficznych przedstawień w sferze wizualnej, społecznej i politycznej. Ta relacyjna perspektywa pozostaje kluczowa dla pozycjonowania Lassnig na mapie feministycznej krytyki obrazu i historii. Autorka przygląda się niektórym autoportretom artystki jako etapom trwającej całe życie pracy autorefleksji i wpisywania się w świat, a także odwrotnie, procesu wpisywania się świata i malarstwa w historię kobiety i jej ciało.

    słowa kluczowe: Maria Lassnig; feminizm; autobiografia wizualna; malarstwo

  2. You, Me, We: Encountering Art, Autobiography and ‘Potential Space’ in the Present

    Joanne Morra
    Joanne Morra, You, Me, We, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1891

    Aby poddać krytyce warunki, w jakich żyjemy i otaczający nas świat, feministki zwróciły się ku złożoności własnego doświadczenia. Szczególną rolę w tym politycznym przedsięwzięciu odegrał czas autobiografii: to, co okazjonalne to czas wstępnej refleksji krytycznej (Nancy K. Miller); to, co spóźnione to czas anegdoty (Jane Gallop); to, co jest efektem ubocznym to spóźnione zaskoczenia (Shoshana Felman). Ale co z chwilą obecną?

    W swoim artykule Joanne Morra dowodzi, że przedstawienie teraźniejszości czasowej, przestrzennej i historycznej jest istotną formą krytyki. Przenosząc praktykę artystyczną Marii Lassnig na feministyczne teorie autobiografii, Morra sugeruje, że potencjalna przestrzeń teraźniejszości (D.W. Winnicott) jest podstawą zdolności autobiografii do zapewnienia nam formy indywidualnego i zbiorowego oporu feministycznego.

    słowa kluczowe: Maria Lassnig; autobiography; feminist theory; feminist resistance

  3. „Kopfheiten” Marii Lassnig. Autoanaliza w obrazie i słowie

    Kalina Kupczyńska
    Kalina Kupczyńska, Kopfheiten Marii Lassnig, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1859

    Artykuł podejmuje kwestię autobiograficznej twórczości Marii Lassnig – jej autoportretów, dzienników, wierszy – w kontekście nurtów obecnych w sztuce austriackiej w latach 1950–1980. Autoanaliza uprawiana przez artystkę zdradza tak różne inspiracje jak akcjonizm wiedeński, literatura awangardowa i eksperymentalna Wiednia – Mayröcker, Wiener – aż po filozofię cielesności Hermanna Schmitza. Znamienna dla autoanalizy Lassnig jest nie tylko transmedialność i związane z nią aspekty przekładalności indywidualnego języka ciała na formy figuratywne, abstrakcyjne, kolory i słowa, ale i wyraźny dystans do ujęcia cielesności w kategoriach gender.

    słowa kluczowe: Maria Lassnig; autoportret; austriacka sztuka współczesna; autoanaliza w obrazie i słowie

Panorama

  1. Wariactwo

    Mignon Nixon
    Mignon Nixon, Wariactwo, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1880

    Wilfred Bion, pionier psychoanalizy grup w połowie XX wieku, określił grupę jako repozytorium szalonych części nas samych. Grupa pomaga nam oswajać nasze szaleństwo, ale może też je wyolbrzymiać, ożywiając dziecięce trendy, a grupa kierująca się lękiem zazwyczaj wybiera swojego najbardziej szalonego członka na lidera. Szalony przywódca to ktoś na wzór króla-dziecka, awatar naszej dziecięcej przeszłości, który zezwala na odejście od rzeczywistości, a w szczególności na zanegowanie złości. Oznacza to, że wariactwo szalonego prezydenta zwalnia nas z odpowiedzialności za żałobę. Dotknięci maniakalną negacją rzeczywistości - realia zmian klimatycznych, broń atomowa, cierpienie innych - Nixon twierdzi, że żyjemy również w czasach masowej melancholii. Jej zdaniem, zmierzenie się z tą psychiczną rzeczywistością melancholii jest niezbędne dla naszego przetrwania, a pisarze, nauczyciele i artyści muszą pomóc przekształcić ją w twórczy opór.

    słowa kluczowe: Wilfred Bion; psychoanaliza group; wariactwo; prezydent; afekt

  2. Zofia Kulik. The Splendor of Myself

    Agata Jakubowska
    Agata Jakubowska, Zofia Kulik. The Splendor of Myself, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1863

    Narracje o artystkach zazwyczaj mówią o przeszkodach, które napotkały one na swojej drodze twórczej. W swoim tekście autorka proponuje analizę, która koncentruje się na tym, jak artystka - Zofia Kulik - zaprezentowała siebie jako bohaterkę udanej historii emancypacji w cyklu prac zatytułowanych Wspaniałość siebie (1997, 2015, 2017). Prezentowany przez nią obraz siebie jest paradoksalny: mamy do czynienia zarówno z jej ostentacyjną obecnością, jak i jej nieobecnością, gdyż jej fizyczna obecność ukryta jest za piękną, ale niezwykle sztywną suknią. Odpowiada to rozumieniu przez Kulik jej sukcesu jako bezpośrednio związanego z bogactwem obrazów i mistrzostwem kompozycji.

    słowa kluczowe: Zofia Kulik; historia sztuki; herstoria sztuki; emancypacja; Wspaniałość siebie

  3. Unmasking the Icon: Marlene Dumas’ Liminal Portraits

    Timea Andrea Lelik
    Timea Andrea Lelik, Unmasking the Icon, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1874

    Trudne do rozpoznania namalowane przez Marlene Dumas przedstawienia postaci ikonicznych, takich jak Maria Magdalena czy Marilyn Monroe, stanowią część jej komentarza na temat roli i funkcjonowania ikon kultury we współczesnej kulturze. Analizując znaczenie "portretów ikonicznych" autorka ukazuje sposób, w jaki Dumas demaskuje fakt, że obrazy kulturowe reprezentują zbiorowo stworzone stereotypowe tożsamości. Odnosząc się do koncepcji liminalności, autorka twierdzi, że Dumas przedstawia te ikoniczne figury w stanie przejściowym, "pomiędzy", w procesie przepisywania podmiotowości.

    słowa kluczowe: portret; ikona; ikoniczność; liminalność; liminoidalność; Marlene Dumas; Maria Magdalena; Marilyn Monroe

  4. Dotyk, rytm i współświadczenie. O afektywnym potencjale
    materialności i taktylności w twórczości Brachy Ettinger

    Anna Chromik
    Anna Chromik, Dotyk, rytm i współświadczenie, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1850

    W twórczości artystycznej i teorii Brachy L. Ettinger możliwość spotkania z traumą i pamięcią Innego jest immanentnie wpisana w podmiotowość przez wzgląd na macierzowe źródła naszego jestestwa. To spotkanie-wydarzenie, w którym łączy się artystka, dzieło, upostaciowienie i widz – który ze świadka (witness) zamienia się we współświadka (with-ness) ma wymiar proto-etyczny, humanistyczny i głęboko uczłowieczający. Tu właśnie, według Ettinger, tkwi polityczny potencjał sztuki – w ciągłym otwieraniu się, wystawianiu się na ranę Innego, przerabianie tej rany poprzez dzieło sztuki, a tym samym stawianie oporu wobec dominującego paradygmatu cięcia i oddzielenia. Ettinger wywodzi swą koncepcję granicznej przestrzeń spotkania w i poprzez dzieło sztuki z teorii macierzy. Według niej podmiot i Inny współtworzą się relacyjnie, na wzór relacji matka-płód, a nie tylko poprzez radykalną separację. Niniejszy tekst przybliża związki między techniką gestu malarskiego Ettinger i tworzoną przez nią teorią stawiając jednocześnie pytanie, w jaki sposób materialność fizycznego gestu artystki może uruchamiać afektywny potencjał współodczuwania czy współswiadczeniea – [wit(h)nessing)] w odbiorcy sztuki zanurzonym w wzrokowo-symbolicznym imaginarium kształtującym narrację o traumie i utracie.

    słowa kluczowe: Bracha L. Ettinger; pamięć; trauma; macierz; gest; materialność

  5. Doświadczanie obrazu – sobąpatrzenie Ewy Kuryluk

    Daria Kołecka
    Daria Kołecka, Doświadczanie obrazu, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1868

    Artykuł dotyczy twórczości wizualnej Ewy Kuryluk. Na podstawie analizy jej malarstwa oraz instalacji autorka tekstu doszukuje się konstruowania przez artystkę tożsamości rozumianej jako doświadczanie siebie. Za medium łączące i stwarzające kolejne samodoświadczeniowe epizody malarki odpowiedzialny jest wzrok, stąd w tytule pojęcie „sobąpatrzenie”, będące przekształceniem Sobąpisania Foucaulta. Twórczość Kuryluk czytana jest jako projekt wizualno‑narracyjny, za pomocą którego artystka bada siebie.

    słowa kluczowe: sobąpatrzenie; doświadczanie siebie; dziennik wizualny; troska o siebie; spojrzenie; tożsamość; autobiografia; Ewa Kuryluk

  6. Szycie i śmierć. Strategie autorskie w późnych filmach Agnès Vardy na przykładzie filmu „Plaże Agnès”

    Paulina Kwiatkowska
    Paulina Kwiatkowska, Szycie i śmierć, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1853

    Artykuł, napisany na krótko przed śmiercią reżyserki, poświęcony jest późnej twórczości Agnès Vardy, zwłaszcza jej filmowi Plaże Agnès z 2008 roku. Analiza wybranych scen pozwala wskazać dominujące strategie wizualne, performatywne i narracyjne, które artystka wykorzystuje, by ująć w formę subiektywnego dokumentu szczególnie dla niej ważne zagadnienia: bycia kobietą i reżyserką. Obie te funkcje czy też kondycje traktuje jako ściśle związane z cielesnością i zmysłowością, dlatego w jej filmach realizowanych w XXI wieku tak ważna okazuje się konfrontacja z własną przemijalnością – z przeczuciem zbliżającej się śmierci, starzeniem się ciała i kruchością pamięci. Proces twórczy jest tu tak silnie ucieleśniony, że można te filmy analizować z perspektywy zmysłowej teorii kina, jednocześnie zastanawiając się nad obranymi przez reżyserkę strategiami w kontekście kryzysu kina autorskiego czy Adornowskiej koncepcji „stylu późnego”. Plaże Agnès okazują się ostatecznie głęboko autotematyczną i świadomą teoretycznie wypowiedzią reżyserki na temat własnej twórczości oraz ujętą w struktury wizualne refleksją nad statusem obrazu i funkcją kina we współczesnym świecie.

    słowa kluczowe: Agnes Varda; film; wizualność; cielesność; kino; zmysły

Perspektywy

  1. Bombowniczki i inne wizualne autonarracje

    Bombowniczki i inne wizualne autonarracje, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1873

    Rozmowa artystek: Anny Baumgart, Poli Dwurnik i Honoraty Martin z badaczką kultury wizualnej, Magdą Szcześniak o kwesitach związanych z wizualnymi autobiografiami, sztuką kobiet, strategiami zapisu własnych hisorii, współpracą i oporem. 

    słowa kluczowe: sztuka kobiet; feminizm; sztuka; wizualna autobiografia; Anna Baumgart; Pola Dwurnik; Honorata Martin

  2. Prezydentki

    Joanna Krakowska
    Joanna Krakowska , Prezydentki , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1845

    Eileen Myles, lesbijka, poetka i performerka, z nowojorskiego Downtown wystartowała w wyborach w 1992 roku jako niezależna kandydatka na urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych. Przez kilka miesięcy prowadziła polityczną i poetycką kampanię wyborczą, pisząc listy do wyborców. Artykuł jest relacją z tej kampanii, w której chodziło przede wszystkim o reprezentowanie kobiet, odmieńców i ludzi biednych. Właściwym kontekstem dla kampanii Eileen Myles, będącej formą akcji bezpośredniej, są tu polityczne i artystyczne wystąpienia innych przedstawicielek queerowej awangardy tego czasu.

    słowa kluczowe: Eileen Myles; Zoe Leonard; queer; poezja

Migawki

  1. Freud Museums: Art, Materiality, and Psychoanalysis

    Agnieszka Więckiewicz
    Agnieszka Więckiewicz, Freud Museums, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1877

    Tekst stanowi krytyczną analizę książki Joanne Morry Inside the Freud Museums: History, Memory and Site-Responsive Art. Autorka stara się odpowiedzieć na pytanie o użyteczność psychoanalizy w badaniach nad kulturą wizualną, a także o możliwość reinterpretacji teorii Freudowskiej czytanej w świetle zróżnicowanych praktyk artystycznych.

    słowa kluczowe: psychoanaliza; materialność; Joanne Morra; trauma; melancholia; Sigmund Freud

  2. Peerelowska „niedojakość”,
    czyli kino polskiego sockonsumpcjonizmu

    Sebastian Jagielski
    Sebastian Jagielski, Peerelowska „niedojakość”, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1866

    Recenzja książki Justyny Jaworskiej „Piękne widoki, panowie, stąd macie”. O kinie polskiego sockonsumpcjonizmu, Universitas, Kraków 2019

    słowa kluczowe: PRL; konsumpcjonizm; kino polskie lat 70.; słaby obraz

  3. Awantura o „Ninę”

    Renata Lis
    Renata Lis, Awantura o „Ninę”, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2019, nr 23, https://doi.org/10.36854/widok/2019.23.1883

    Krytyczne omówienie filmu Nina w reżyserii Olgi Chajdas.

    słowa kluczowe: Olga Chajdas; film; queer; kino lesbijskie