<p>Zdjęcie na okładce: kadr z filmu <em>Spectres </em>(2011) Svena Augustijnena, dzięki uprzejmości artysty</p>
<p>Zdjęcie na okładce: kadr z filmu <em>Spectres </em>(2011) Svena Augustijnena, dzięki uprzejmości artysty</p>

Nr 18: Historie fantomowe

Redaktorzy: Katarzyna Bojarska, Krzysztof Pijarski

Zdjęcie na okładce: kadr z filmu Spectres (2011) Svena Augustijnena, dzięki uprzejmości artysty

Numer współfinansowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, ze środków na Działalność Upowszechniającą Naukę w roku 2017; powstał we współpracy z Galerią Bunkier Sztuki w Krakowie, przy wsparciu Programu „Kreatywna Europa” Unii Europejskiej.

Spis treści

Wstęp

  1. Historie fantomowe

    Historie fantomowe, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.591

    Kilka wstępnych uwag dotyczących idei i zawartości numeru pisma poświęconego historiom fantomowym.

    słowa kluczowe: historia; sztuka; pamięć; europejskie powojnie; historie fantomowe; pamięć artystyczna

Zbliżenie

  1. Przyszłość historii według Fiony Tan

    Katarzyna Bojarska
    Katarzyna Bojarska, Przyszłość historii według Fiony Tan, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.580

    Zestawiając ze sobą dwa filmy, dokument telewizyjny i film fabularny holenderskiej artystki Fiony Tan autorka analizuje dominujące w jej twórczości wątki związane z uwikłaniem w traumatyczne historie, konflikty i kryzysy, przedstawia estetyczne, polityczne i historyczne stawki Tan.

    słowa kluczowe: Fiona Tan; pamięć; sztuka; film; sztuka wideo; archiwum; trauma

  2. Widma kolonializmu – nawiedzone kino Svena Augustijnena

    Andrzej Marzec
    Andrzej Marzec, Widma kolonializmu – nawiedzone kino Svena Augustijnena, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.595

    Autor tekstu z perspektywy filozoficznej analizuje "Widma" Svena Augustijnena. Stara się udowodnić, że kino belgijskiego reżysera jest nawiedzone, gdyż przedstawia rzeczywistość utkaną ze śladów, które zaburzają tradycyjny podział na obecność i nieobecność. Autor badając filmowy warsztat Augustijnena oraz posługując się widmontologią Jacquesa Derridy pokazuje, w jaki sposób współczesne kino próbuje zmierzyć się z trudną i wciąż niezakończoną kolonialną historią Belgii (ludobójstwem, jakiego dokonano na terenie Konga za rządów króla Belgii Leopolda II oraz zabójstwem pierwszego premiera niepodległego Konga Patrice'a Lumumby).

    słowa kluczowe: Sven Augustijnen; widma; historia kolonialna, Belgia; Kongo; sztuka; film

  3. Poświadek, przeciw-postronny i (niczyja) trauma

    Roma Sendyka
    Roma Sendyka, Poświadek, przeciw-postronny i (niczyja) trauma, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.596

    Artykuł stanowi krytyczne omówienie wybranych prac wideo Mirosława Bałki w kontekście teoretycznej ramy świadectwa i post-świadectwa. Koncepcja postronnego, świadka przeciw-publicznego oraz podmiotu uwikłanego pozwalają konceptualizować stanowisko artysty wobec tzw. bystanders Zagłady w Polsce. Lokalne doświadczenie przeszłej przemocy analizowane jest w odniesieniu do koncepcji traumy jako doświadczenia uwspólnionego, kulturowego i społecznego, nie zaś ściśle indywidualnego.

    słowa kluczowe: Mirosław Bałka; postświadek; świadek; pamięć; Polska; Żydzi

  4. Poza projekcją. Historia i empatia w filmach Yervanta Gianikiana i Angeli Ricci Lucchi

    Paweł Mościcki
    Paweł Mościcki, Poza projekcją. , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.597

    Artykuł dotyczy twórczości filmowej Yervanta Gianikiana i Angeli Ricci Lucchi. Zaproponowana w nim perspektywa umieszcza kino archiwalne artystów w kontekście rozważań nad problem relacji między kinem a historią oraz nad możliwością skonstruowania wizualnego doświadczenia empatii w społeczeństwie spektaklu.

    słowa kluczowe: Yervant Gianikian; Angela Ricci Lucchi; kino archiwalne; historia; pamięć

Panorama

  1. Klisza w rękach bricoleura. Przemiany "Wagonu" Roberta Kuśmirowskiego

    Paula Kaniewska
    Paula Kaniewska, Klisza w rękach bricoleura. Przemiany "Wagonu" Roberta Kuśmirowskiego, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.598

    Punktem wyjścia artykułu jest instalacja Roberta Kuśmirowskiego Wagon. Do jej interpretacji wykorzystana zostaje koncepcja klisz Gillesa Deleuze’a, lecz istotny kontekst stanowi również postawa twórcza artysty, nieustannie rekonfigurującego swoje prace. W jej świetle dodatkowych znaczeń nabiera zarówna Wagon, jak i przywołana myśl francuskiego filozofa. Rozwijana przez Deleuze’a teoria obrazu służy zrozumieniu mechanizmów rządzących przemianami opisywanego dzieła. Zarazem stworzony przez artystę obiekt oraz kolejne jego wersje ujawniają właściwości kliszowego obrazu oraz możliwości ich wykorzystania. Opracowywany przez Kuśmirowskiego motyw – wagon towarowy – odsyła zaś do traumatycznej pamięci o drugiej wojnie światowej i roli obrazów w jej podtrzymywaniu.

     

    słowa kluczowe: Robert Kuśmirowski; Wagon; artysta; pamięć; trauma; II wojna światowa

  2. Oczyszczenie przez wstręt, czyli terapeutyczna praca szkicowników Maryana S. Maryana

    Gabriela Sułkowska
    Gabriela Sułkowska, Oczyszczenie przez wstręt, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.599

    Autorka interpretuje rysunki Maryana S. Maryana, zebrane pod wspólnym tytułem Ecce homo, jako przykład działania artystycznego, które służy przepracowaniu traumy. Poddaje refleksji możliwość reprezentowania traumy i afektu w medium wizualnym. Odwołując się do deleuzjańskiej „logiki wrażenia”, prezentuje, w jaki sposób szkice zawarte w cyklu stopniowo tracą funkcję ilustracji i stają się uobecnieniem afektów. Korzystając z teorii obrzydzenia Julii Kristevej, analizuje potencjalnie traumatyzujące bohatera szkicowników doświadczenie wstrętu, a także funkcje i sposoby manifestacji tego afektu w rysunkach Maryana.

    słowa kluczowe: Maryan S. Maryan; rysunek; trauma; przepracowanie; Zagłada; psychoanaliza

  3. Masses, Medicine and Race. The Biopolitics of Monstrosity in Third Reich Propaganda Films

    Jan Borowicz
    Jan Borowicz, Masses, Medicine and Race., „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.615

    Autor analizuje politykę ciała w nazistowskim kinie (propagandowe filmy medyczne oraz materiały nakręcone w polskich wojennych gettach) i jej wpływ na konstruowanie wizualnej tożsamości narodu w opozycji do nienormatywnych ciał żydowskich i chorych psychicznie. Autor łączy materiał wizualny z teoriami biopolityki (Focault, Agamben, Esposito).

    słowa kluczowe: nazizm; kino; propaganda; ciało; naród

Perspektywy

  1. Reframing Memory and Knowledge: Artist as Producer

    Susan Schuppli, Kolektyw Kuratorski
    Susan Schuppli, Kolektyw Kuratorski, Reframing Memory and Knowledge: Artist as Producer, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.616

    Rozmowa o głównych wątkach prac artystycznych i badawczych Schuppli z udziałem Kolektywu Kuratorskiego, która odbyła się przy okazji wystawy Rzeczowy świadek w Krakowie, w kwietniu 2017 roku.

    słowa kluczowe: Susan Schuppli; wideo; forensis; świadek; świadek materialny

  2. O niemożliwości nieuwikłania i historycznej ignorancji Michael Rothberg w rozmowie z Katarzyną Bojarską

    Katarzyna Bojarska, Michael Rothberg
    Katarzyna Bojarska, Michael Rothberg, O niemożliwości nieuwikłania i historycznej ignorancji , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.601

    Rozmowa z Michaelem Rothbergiem na temat jego koncepcji pamięci wielokierunkowej, podmiotu uwikłanego, przyszłości badań nad traumą historyczną i możliwości komparatystyki historycznej oraz aktywizmu.

    słowa kluczowe: Michael Rotheberg; podmiot uwikłany; pamięć; studia nad traumą; studia nad pamięcią; historia

Punkt widokowy

  1. Sobowtór i jego Pan

    Kuba Mikurda
    Kuba Mikurda, Sobowtór i jego Pan, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.2018

    Wykład performatywny Kuby Mikurdy wprowadzający do opartego na motywach podwójności, gry na dwie strony i fantazji o doppelgängerze filmu Dubel (Double Take) Johana Grimponpreza (2009), który opowiada nie tylko o życiowej fascynacji Alfreda Hitchcocka tymi wątkami, lecz także o zimnej wojnie (i jej wpływie na przeżywaną przez nas współczesność) jako rzeczywistości hitchcockowskiej. Korzystając z archiwalnych nagrań programu Alfred Hitchcock Presents, w których autor Psychozy wciela się w najróżniejsze alternatywne wersje siebie, Grimonprez pokazuje, że dwie strony żelaznej kurtyny to w istocie dwie strony tej samej monety, idealne refleksy swojego dubla. To samo dotyczy zimnowojennej paranoi, powracającego widma globalnego konfliktu czy wojny atomowej: ostatecznie trudno powiedzieć, czy filmy mistrza suspensu, takie jak Ptaki i Północ, północny zachód są ich emanacją czy też jest tak, że w kondycji późnej nowoczesności nasze doświadczenie świata przejęło rysy iście hitchcockowskiego filmu. Grimonprez, artysta znany z projektów galeryjnych i teoretycznych zainteresowań, oferuje nam pełną dystansu i gry, a także nieco histo/eryczną opowieść o bliźniactwie podzielonego świata. Przy tym, jak przypomina Karen Beckmann, „identyczność bliźnięcia opiera się na wypartej pamięci rozdzielenia, rozbicia, gwałtownego podziału”.

    słowa kluczowe: wykład performatywny; Dubel; Johan Grimponprez; Alfred Hitchcock

  2. Gość

    Daniel Malone
    Daniel Malone, Gość, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.605

    Nowy projekt Daniela Malone’a podejmuje problem produkcji kulturowej, rozgrywając go na kilku poziomach. Z jednej strony kwestionuje produkcję jako raz na zawsze ustalony system generowania znaczeń, z drugiej krytykuje cyniczne i tautologiczne wykorzystania pustych znaków na potrzeby ideologii (narodu, rynku).

    Malone wychodzi od ponownego opowiedzenia historii o rzekomym pobycie Davida Bowiego w Warszawie, podczas którego muzyk miał zakupić nagranie zespołu Śląsk. Nagranie to miało później zainspirować powstanie słynnego utworu Warszawa z wydanej w 1976 roku płyty Low. Historia ta, choć z początku wydaje się dobrze znana i prosta, pozwala Malone’owi zbudować szalenie szczegółową, ale czytelną sieć powiązań i znaczących porównań: nie tyle kontrfaktycznych, co hiperfaktycznych. Opowieść artysty – wiedziona od owianego legendą sklepu z płytami na Placu Komuny Paryskiej po fakt, że utwór Bowiego zafascynował muzyków Joy Division – jest w swoim wydźwięku międzynarodowa, ale pozostaje lokalna na poziomie kontekstu i może się okazać, że to, czego dowiadujemy się z niej na temat związku tego kontekstu ze światem jako takim, jest dziś ważniejsze niż kiedykolwiek dotąd.

    Choć ton tej narracji ma zabarwienie przede wszystkim ironiczne, jest też tak, że z jednej strony wyolbrzymiony gest przepisania historii zbliża nas niebezpiecznie do strategii polityków i technik manipulacji wykorzystywanych dziś przez media, zmuszając nas do wnikliwego przyjrzenia się kulturowej produkcji, w której wszyscy uczestniczymy. Z drugiej strony przywraca pracy artystycznej tradycję opowiadania – dobrze skonstruowana opowieść może przecież zaburzyć status quo, niezależnie od tego, czy zostanie zinstrumentalizowana przez politykę czy też zradykalizowana przez wytwórców kultury.

     

    słowa kluczowe: Daniel Malone; performans; David Bowie; Warszawa; utwór

Migawki

  1. Logika przeciwintuicji. Ćwiczenie ze słuchania obrazów

    Agnieszka Więckiewicz
    Agnieszka Więckiewicz, Logika przeciwintuicji. Ćwiczenie ze słuchania obrazów, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.606

    Celem artykułu jest prezentacja teorii "słuchania obrazów" afroamerykańskiej badaczki wizualności Tiny Campt zaproponowanej przez nią w pracy Listening to Images. An Exercise in Counterintuition z 2017 roku. Autorka artykułu umieszcza koncepcję Campt w kontekście innych prac z zakresu teorii i filozofii fotografii publikowanych po 2000 roku. Tekst jest zarazem próbą praktycznego zastosowania teorii "słuchania obrazów" do wybranego przykładu z obszaru polskiej kultury wizualnej.

    słowa kluczowe: Tina Campt; słuchanie obrazów; teoria fotografii; fotografia

  2. Queerowy czas, queerowa przestrzeń

    Sebastian Jagielski
    Sebastian Jagielski, Queerowy czas, queerowa przestrzeń, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.608

    Omówienie książki Grzegorza Stępniaka Sztuka życia inaczej. Ustawianie queerowego czasu i przestrzeni (Universitas, Kraków 2017).

    słowa kluczowe: queerowy czas; queerowa przestrzeń; sztuka; życie

  3. Islamofobia i jej czasy

    Michał Kozłowski
    Michał Kozłowski, Islamofobia i jej czasy, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.610

    Krytyczne omówienie książki Moniki Bobako, Islamofobia jako technologia polityczna. Studium z antropologii politycznej, Universitas, Kraków 2017.

     

    słowa kluczowe: islamofobia; Monika Bobako; antropologia polityczna

  4. Sztuka przeciwko imperium: oduczyć się tego, co dane

    Katarzyna Bojarska
    Katarzyna Bojarska, Sztuka przeciwko imperium: oduczyć się tego, co dane, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18, https://doi.org/10.36854/widok/2017.18.612

    Omówienie wystawy Asamblaże Angeli Melitopoulos i Maurizio Lazartto w Muzeum Sztuki w Łodzi (kur. Joanna Sokołowska) w kontekście idei animizmu maszynistycznego.

    słowa kluczowe: Angela Melitopoulos; Maurizio Lazartto; imperium; wystawa; sztuka; animizm maszynistyczny