<p>Izabela Pluta, <em>An over air pursuit of likeness (formation study 1-7)</em><span>, 2021. Dzięki uprzejmości artystki.</span></p>
<p>Izabela Pluta, <em>An over air pursuit of likeness (formation study 1-7)</em><span>, 2021. Dzięki uprzejmości artystki.</span></p>

Nr 41: Fotoalbumy

Redaktorki: Katarzyna Bojarska, Katarzyna Adamska, Monika Michałowicz

Izabela Pluta, An over air pursuit of likeness (formation study 1-7), 2021. Dzięki uprzejmości artystki.

Numer przygotowany we współpracy z Centrum Fotografii Muzeum Warszawy. Numer współfinansowany ze środków Uniwersytetu SWPS w Warszawie (Wydział Nauk Humanistycznych / Instytut Nauk Humanistycznych), Uniwersytetu Warszawskiego oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego.

Spis treści

Wstęp

  1. Fotoalbumy

    Fotoalbumy, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3062

    Wstęp do numeru poświęconego albumom fotograficznym.

    słowa kluczowe: albumy fotograficzne; wystawa; fotografia; pamięć; materialność; gest

Punkt Widokowy

  1. Dystans czasowy, logika przestrzenna. Związek fotografii z pamięcią

    Izabela Pluta
    Izabela Pluta, Dystans czasowy, logika przestrzenna, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3044

    W swoim eseju Izabela Pluta analizuje, jak w praktyce artystycznej dystans czasowy i logika przestrzenna przenikają się dzięki badaniom artystycznym, i skupia się się na roli fotografii w kształtowaniu pamięci i doświadczenia. Artystka wychodzi od własnych doświadczeń biograficznych i – traktując wybrane własne projekty jako studia przypadku – zastanawia się nad praktykami takimi jak zbieractwo i kolaż  jako sposobami tworzenia refleksyjnych obiektów i gestów artystycznych, dekonstruując w tym procesie album fotograficzny jako choreografię spojrzeń. Ostatecznie Pluta podejmuje temat swojej fascynacji fragmentacją i rearanżacją oraz roli sztuki jako ucieleśnionego doświadczenia w jej twórczości, co pozwala jej podejmować temat przypadkowości znaczenia.

    słowa kluczowe: dystans czasowy; logika przestrzenna; badania artystyczne; fotografia i pamięć; przesiedlenie; materialność

  2. Every even page from a nineteenth century photo album

    Izabela Pluta
    Izabela Pluta, Every even page from a nineteenth century photo album, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3045

    Prezentacja projektu Izabeli Pluty, Every even page from a nineteenth century photo album, 2013

    Seria 21 wydruków pigmentowych na papierze photo rag, 30,5 × 38 cm każdy

    słowa kluczowe: dystans czasowy; logika przestrzenna; badania artystyczne; fotografia i pamięć; przesiedlenie; materialność

  3. Album Israela „Julka” Gombińskiego

    Julius (Julek) Gombin (Gombiński)
    Julius (Julek) Gombin (Gombiński), Album Israela „Julka” Gombińskiego, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3046

    Prezentacja albumu Israela „Julka” Gombińskiego, „rozpakowywany” i opowiadany w ramach projektu Scheda (Coś wspólnego) Olgi Stanisławskiej.

    słowa kluczowe: fotografia; album; Zagłada; Holocaust; Żydzi; Polska; międzywojnie

  4. Album Julka

    Olga Stanisławska
    Olga Stanisławska, Album Julka, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3054

    Prezentacja Olgi Stanisławskiej przedstawia fotografie z albumu Israela „Julka” Gombińskiego oraz historie pokazanych na nich osób.

    słowa kluczowe: fotografia; album; Zagłada; Holocaust; Żydzi; Polska; międzywojnie

Perspektywy

  1. Albumy Rosemarie Lincke, sanitariuszki DRK

    Katarzyna Adamska
    Katarzyna Adamska, Albumy Rosemarie Lincke, sanitariuszki DRK, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3048

    Tekst omawia dwa fotoalbumy Rosemarie Lincke (1917–2001), sanitariuszki Niemieckiego Czerwonego Krzyża stacjonującej w Warszawie podczas II wojny światowej. Stworzyła je pod koniec wojny lub już po jej zakończeniu, układając fotograficzną opowieść o kluczowej w jej życiu podróży i widzianej przez siebie Warszawie. W albumach są zarówno zdjęcia z życia codziennego w szpitalach, jak i widoki stopniowo unicestwianego getta. Dla współcześnie oglądających je osób są problematycznym świadectwem. W tekście zaproponowane jest ich odczytanie równolegle z zachowanymi negatywami i listami. Analiza ta pozwala w opowieść sanitariuszki wpisać pytania o kategorie widzenia i dwie jednocześnie dostrzegalne tożsamości: Rosemarie i przyszłą panią Lincke, narzeczoną poznanego w Warszawie SS-mana.

    słowa kluczowe: Rosemarie Lincke; fotografia Zagłady; album fotograficzny; fotoamatorka; widzka; podróż formacyjna

  2. Album scen z życia wiejskiego? Fotografie Marcina Olszyńskiego ze Starogrodu (1856)

    Ewa Nowak-Mitura
    Ewa Nowak-Mitura, Album scen z życia wiejskiego?, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3055

    Tekst opowiada o cyklu zdjęć autorstwa Marcina Olszyńskiego wykonanych w 1856 we wsi Starogród pod Warszawą. Podejmuje próbę odtworzenia okoliczności powstania fotografii oraz rekonstrukcji cyklu na podstawie zachowanych zdjęć, rękopisów oraz artykułów prasowych. Zawiera rozważania na temat rozumienia terminu albumu fotograficznego w XIX wieku, oraz praktyki jego stosowania, stawiając cykl Olszyńskiego w nowym świetle. Dokonuje reinterpretacji poprzez poszerzenie perspektywy badawczej o analizę sposobu pracy Olszyńskiego, jego relacji, wprowadza kontekst warstwy materialnej zachowanych odbitek jako źródła. Stawia tezę, że cykl Olszyńskiego to znacznie więcej niż tylko pierwsze polskie zdjęcia etnograficzne, ale w kontekście całości wielowymiarowa opowieść, a przede wszystkim fascynujący i nowatorski projekt, który stał się momentem zwrotnym w karierze młodego amatora.

    słowa kluczowe: Marcin Olszyński; fotograf amator; album fotograficzny; fotografia; XIX wiek; Starogród; Karol Beyer; Marek Ptasiński

  3. Z punktu widzenia dyrektora fabryki

    Julia Staniszewska
    Julia Staniszewska, Z punktu widzenia dyrektora fabryki, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3057

    Tekst omawia album Stefana Stattlera, pracownika i dyrektora technicznego fabryki „Lilpop, Rau i Loewenstein” w latach 1872–1912. Album przedstawia historię rozwoju i sukcesu przedsiębiorstwa, jednak na ostatniej karcie Stattler porównuje siebie do konia pociągowego. Emocjonalny gest radykalnie zmienia odbiór narracji i prowokuje pytania o ukrytych bohaterów albumu.

    słowa kluczowe: fabryka Lilpop, Rau i Loewenstein; praca; wyzysk

  4. Stella. Album samopoznania

    Monika Michałowicz
    Monika Michałowicz, Stella. Album samopoznania, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3065

    Autorka przygląda się swojemu doświadczeniu pracy z archiwum rodzin Rolbieskich i Szacherskich. Skupia się na trzech albumach fotograficznych Stelli Szacherskiej (1911–1997), historyczki, mediewistki, archiwistki i tłumaczki: na albumie z podróży edukacyjnej i formacyjnej do Cannes, który otwiera autoportret w lustrze, legitymizujący myślenie o Stelli jako osobie świadomie posługującej się fotografią; na albumie dokumentującym pierwszy rok życia jej córki Marii Krystyny oraz na albumie ze zdjęciami z własnego dzieciństwa, który prawdopodobnie zrobiła już jako dorosła kobieta. Autorka zastanawia się nad tym, jaką rolę w życiu i w wyborach Stelli mogła odegrać fotografia, w jaki sposób posługiwała się nią jako narzędziem autonarracyjnym.

    słowa kluczowe: Stella Szacherska; archiwum rodzinne; albumy fotograficzne; macierzyństwo; córkostwo; podróż formacyjna; auto-foto-biografia

Zbliżenie

  1. Stale obecne, wciąż w nowych odsłonach. Aktywne życie historycznych albumów fotograficznych

    Andrea Kunard
    Andrea Kunard, Stale obecne, wciąż w nowych odsłonach, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3076

    Niniejszy artykuł wykracza poza rozważania na temat fotografii jako pojedynczego obrazu i bada jej aktywne życie jako wydarzenia, które rozgrywa się w wielu przestrzeniach i czasach. Album fotograficzny, jako przestrzeń wyobraźni i kreatywności, oddziałuje na wiele zmysłów. Jest miejscem dotykowym i oralnym, które pozwala twórcy lub właścicielowi albumu wyrażać zmieniające się narracje. Funkcja ta obejmuje również inny zmysł – słuchanie opowiadanych historii i angażowanie się w nie wyobraźnią. Oralny/słuchowy/wizualny/dotykowy aspekt albumu, który funkcjonuje jako refleksyjna, wewnętrzna, ewokacyjna przestrzeń, otwiera się również na przestrzeń publiczną i wspólną poprzez performans i inne kreatywne środki wyrazu. Fotografia, poprzez czynności związane z jej wykonaniem, wymianą, kolekcjonowaniem i eksponowaniem w albumach, angażuje widzów w rzeczywiste i wyobrażone społeczności, jako miejsce dzielenia się i nawiązywania więzi.

    słowa kluczowe: album fotograficzny; społeczność; materialność; historia mówiona; gest performatywny

  2. Jo Spence: Radykalizowanie albumu rodzinnego

    Patrizia di Bello
    Patrizia di Bello, Jo Spence: Radykalizowanie albumu rodzinnego , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3069

    Fotografka, pedagog i pisarka zajmująca się fotografią Jo Spence (Londyn, Wielka Brytania, 1934–1992) od połowy lat 70. aż do końca życia zajmowała się dekonstrukcją i krytyką albumów rodzinnych, zarówno pod względem wizualnym, jak i tekstowym. Pod wieloma względami całą jej twórczość można postrzegać jako jeden wielki, wielowarstwowy, „alternatywny” album rodzinny, stworzony nie tylko dla niej samej, ale także po to, aby podzielić się z innymi swoimi spostrzeżeniami na temat potencjału fotografii jako narzędzia zmian osobistych i politycznych. Przepracowywała istniejące zdjęcia rodzinne i obrazy z mediów, a także tworzyła nowe, aby wizualizować doświadczenia, których zazwyczaj nie pokazują albumy rodzinne – pracę i konflikty, domowe obowiązki i choroby, nieszczęście i bezsilność, ale także radosne, niesforne ciała, które nie odpowiadają dominującym standardom piękna. Zainspirowana praktykami feministycznego ruchu na rzecz podnoszenia świadomości oraz egalitarnymi technikami wzajemnego doradztwa, we współpracy z Rosy Martin i innymi osobami opracowała „fototerapię” w ramach kilku projektów, aby pokazać, jak ważne jest zrozumienie wpływu obrazów na nas samych. W niniejszym artykule przeanalizowano niektóre z jej prac pod hasłem „album”, aby podkreślić niezmienną aktualność płynących z nich wniosków.

    słowa kluczowe: Jo Spence; album rodzinny; fotografka; feministka; fotografia rodzinna; herstoria; kobiece ciało

  3. Foreign, but Homely: What Can Be Gained from Studying Family Vacation Albums?

    Mette Sandbye
    Mette Sandbye, Foreign, but Homely, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3038

    Zjawisko turystyki czarterowej jest nowym i wciąż stosunkowo mało zbadanym tematem historycznym związanym z powojennym społeczeństwem dobrobytu, szczególnie w Europie Północnej i Zachodniej. W geografii kulturowej i socjologii obserwuje się rosnące zainteresowanie badaniami nad turystyką, ale niewiele jest badań dotyczących albumów ze zdjęciami z wakacji zwykłych ludzi. Wykorzystując takie materiały jako pryzmat analityczny, na przykładzie dokładnej analizy duńskich i brytyjskich prywatnych albumów zdjęć z wakacji z początku lat 70. XX wieku, niniejszy artykuł zawiera dyskusję na temat metodologii: w jaki sposób, korzystając z narzędzi z dziedziny analizy estetycznej w połączeniu z szerszym zakresem teorii kulturoznawczych, można analizować takie niekanoniczne, osobiste, codzienne materiały w szerszym kontekście kulturowo-historycznym i nadać im znaczenie wykraczające poza sferę osobistą? Artykuł podważa konwencjonalne binarne podziały – turysta/mieszkaniec, dom/obca miejscowość, reprezentacja/performans – i autorka dochodzi do wniosku, że tworzenie albumów ze zdjęciami z wakacji można uznać za estetyczne narzędzie służące do zamieszkania, oswojenia, performowania i doświadczania miejsca.

    słowa kluczowe: albumy z wakacji; charterowe wakacje; fotografia rodzinna; praktyki estetyczne życia codziennego; kulturoznawstwo

  4. Re-envisioning African American Motherhood in Two Nineteenth-Century Women's Photographic Albums

    Mary Trent
    Mary Trent, Re-envisioning African American Motherhood, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3071

    Artykuł analizuje, w jaki sposób XIX-wieczne Afroamerykanki wykorzystywały albumy fotograficzne do ponownego wyobrażenia sobie macierzyństwa czarnych kobiet, podważając dominujące stereotypy i tworząc narracje dotyczące rodziny, szacunku i więzi społecznych. Skupiając się na albumach Ellen Craft – byłej niewolnicy i abolicjonistki – oraz Arabelli Chapman – urodzonej na wolności nauczycielki z klasy średniej – autorka analizuje, w jaki sposób te matki selekcjonowały zdjęcia rodziny, przyjaciół i znanych osobistości, aby udokumentować więzi rodzinne i sieci społeczne odzwierciedlające stabilność finansową i wartości klasy średniej. Te wybory wizualne bezpośrednio przeciwdziałają rasistowskim karykaturom czarnych matek jako niezdolnych do pełnienia swojej roli, przedstawiając je jako godne matriarchini i budowniczki społeczności. Albumy służą również jako międzypokoleniowe zapisy, do których córki i wnuczki dodają własne zdjęcia i notatki, zachowując w ten sposób i honorując dziedzictwo matek. Odkrycie zdjęć udostępnionych w albumach rzuca światło na nieznane dotąd powiązania rodzinne między Craft i Chapman, ilustrując, w jaki sposób albumy fotograficzne nie tylko rejestrowały, ale także podtrzymywały więzi. Umieszczając te albumy w szerszym kontekście historii fotografii i historii społecznej, artykuł pokazuje, że tworzenie albumów przez afroamerykańskie matki było potężnym aktem oporu i samookreślenia. Ostatecznie albumy te okazują się być żywymi dokumentami, które oferowały pozytywną wizję czarnego macierzyństwa na przestrzeni pokoleń, przeciwstawiając się historycznym narracjom o pozbawieniu praw, degradacji i stracie.

    słowa kluczowe: fotografia XIX wieku; Afroamerykanki; albumy fotograficzne; czarne macierzyństwo; podważanie dominujących stereotypów; rodzinne narracje

  5. Dotknięcia rodziny

    Tina Campt
    Tina Campt, Dotknięcia rodziny, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3040

    Polski przekład pierwszego rozdziału cenionej książki Tiny Campt, Image Matters (Duke University Press 2012), która śledzi wyłanianie się czarnego europejskiego podmiotu, badając, w jaki sposób określone czarne społeczności europejskie wykorzystywały fotografię rodzinną do tworzenia form identyfikacji i wspólnoty. Autorka bada dwa archiwa fotograficzne, z których jedno składa się głównie z migawek czarnych niemieckich rodzin wykonanych w latach 1900-1945. Pokazuje, w jaki sposób fotografie te przekazywały głębokie aspiracje do form przynależności narodowej i kulturowej. Image Matters to niezwykła refleksja nad tym, co fotografia wernakularna pozwoliła czarnoskórym Europejczykom powiedzieć o sobie i swoich społecznościach.

    słowa kluczowe: rodzina; album; fotografia; czarność; diaspora; pamięć; obraz; czarny podmiot

Migawki

  1. Pesymizm pełen wiary

    Mikołaj Bojnarowicz
    Mikołaj Bojnarowicz, Pesymizm pełen wiary , „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3029

    Tekst stanowi recenzję tomu Wywiady korsarskie Piera Paola Pasoliniego, w której autor interpretuje jego myśl jako próbę przekroczenia horyzontu późnego kapitalizmu. Pasolini przedstawiany jest jako lewicowy teoretyk, dla którego faszyzm stanowi narzędzie kapitalizmu – formę przemocy kulturowej, służącą jego dalszej reprodukcji i dominacji.

    słowa kluczowe: Pasolini; późny kapitalizm; faszyzm; ideologia; marksizm

  2. Chopin, Mentzen i inżynier Karwowski. O polskim męstwie

    Marta Gospodarczyk
    Marta Gospodarczyk, Chopin, Mentzen i inżynier Karwowski, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2025, nr 41, https://doi.org/10.36854/widok/2025.41.3032

    Tekst ma na celu przyjrzenie się książce Wojciecha Śmiei Po męstwie (2024), umiejscawiając ją w kontekście istniejącego już dorobku studiów nad męskościami w Polsce. Artykuł rekonstruuje główne wątki książki, przemiany dominujących kulturowych wzorców i obrazów dotyczących przemian męskości w Polsce od końca XIX wieku do czasów współczesnych, podkreślając zauważone przez autora Po męstwie związki kategorii narodowych z męskościami. Ostatnia część artykułu poświęcona jest przedstawionymi przez Śmieję konceptualizacjami „końca męskości” i jej przeszłości, umiejscawiając je w bieżącym kontekście politycznym.

    słowa kluczowe: Po męstwie; męskości; Polska; transformacja