<p>Christian Jankowski, <em>Studies for a Monument to the Bourgeois Working Class</em>, 2012, dzięki uprzejmości artysty.</p>
<p>Christian Jankowski, <em>Studies for a Monument to the Bourgeois Working Class</em>, 2012, dzięki uprzejmości artysty.</p>

Nr 30: Wizualność klas społecznych: struktury i relacje

Redaktorzy: Magda Szcześniak, Krzysztof Świrek

Christian Jankowski, Studies for a Monument to the Bourgeois Working Class, 2012, dzięki uprzejmości artysty.

Numer współfinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, Szkoły Filmowej w Łodzi, Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego i Dziekana Wydziału Polonistyki UW.

Numer dedykujemy pamięci Lauren Berlant (1957-2021).

Spis treści

Wstęp

  1. Wizualność klas społecznych: struktury i relacje

    Wizualność klas społecznych: struktury i relacje, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2421

    Wstęp do numeru poświęconego wizualności klas społecznych, a także reprezentacjom struktur i relacji klasowych.

    słowa kluczowe: klasa społeczna; struktura klasowa; wizualność; reprezentacja; różnica klasowa; klasy pracujące

Zbliżenie

  1. Klasa i alegoria we współczesnej kulturze masowej. „Pieskie popołudnie” jako film polityczny

    Fredric Jameson
    Fredric Jameson, Klasa i alegoria we współczesnej kulturze masowej, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2403

    Polski przekład klasycznego artykułu Fredrica Jamesona, opublikowanego po raz pierwszy w 1977 roku. Na przykładzie analizy filmu Pieskie popołudnie (1975, reż. Sidney Lumet) autor proponuje metodę odczytywania dzieła filmowego jako alegorii relacji klasowych. Przygląda się w tym celu elementom fabuły filmu, jego aspektom gatunkowym i formalnym oraz usytuowaniu względem systemu produkcji obrazów w Hollywood i telewizji tamtego czasu.

    Podstawa przekładu: „Class and Allegory in Contemporary Mass Culture: Dog Day Afternoon as a Political Film”, College English, Vol. 38, No. 8 (1977): 843-859.

    słowa kluczowe: kino; klasy społeczne; kapitalizm; korporacje; Fredric Jameson

  2. Różnica klasowa: symboliczna, wyobrażeniowa i realna

    Krzysztof Świrek
    Krzysztof Świrek, Różnica klasowa, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2414

    Sposób istnienia klas społecznych jest ściśle związany z reprezentacją. W tekście przyglądam się reprezentacji różnicy klasowej z perspektywy psychoanalitycznej, wykorzystując pojęcie rejestru symbolicznego, wyobrażeniowego i realnego wprowadzone przez Jacquesa Lacana. Pojęcia te pozwalają odróżnić rozmaite wymiary reprezentacji (przede wszystkim wymiar symboliczny i wyobrażeniowy), a także stawiają kwestię aporetyczności wszelkiej reprezentacji (dzięki pojęciu rejestru realnego). Wymiar symboliczny związany jest z tworzeniem grupy (inkluzją i ekskluzją) i wskazuje na normatywny charakter klasowych identyfikacji. Z wymiarem wyobrażeniowym powiązane są ucieleśnione obrazy siebie i innych, napędzane przez dynamikę zazdrości i resentymentu. Wymiar realny zaś jest wprowadzany przez metafory obiektów utraconych i traumatycznej międzyklasowej przemocy. Do zilustrowania analiz trzech rejestrów wykorzystuję rozmaite materiały wizualne i teksty literackie pochodzące z różnych momentów historycznych kapitalistycznej formacji społecznej. W podsumowującej części tekstu opisuję powiązanie trzech rejestrów na przykładzie fragmentu narracji biograficznej robotnika. W zakończeniu podejmuję problem współczesnej nieprzejrzystości relacji klasowych, nie interpretuję go jednak jako wskaźnika „śmierci klas”, ale jako historyczny moment dezartykulacji różnicy klasowej.

    słowa kluczowe: klasy społeczne; psychoanaliza; kapitalizm; reprezentacja; różnica klasowa

  3. Patriarchal Primitivism. Dying Peasant Women and the Soviet Anti-Developmental Turn

    Joy Neumeyer
    Joy Neumeyer, Patriarchal Primitivism, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2379

    Artykuł analizuje funkcję, tworzonych przez reprezentantów inteligencji Związku Radzieckiego, wizualnych reprezentacji chłopek, podających w wątpliwość wizję sowieckiej modernizacji. Od połowy lat 60. w kulturze wizualnej Związku Radzieckiego mnożą się przepełnione smutkiem i żałobą obrazy chłopek. Malarz Wiktor Popkow zapoczątkował ten motyw w serii płócien przedstawiających starsze wieśniaczki jako święte o twarzach przeoranych zmarszczkami. Kolejne dzieła, takie jak film Pożegnanie (1981) Łarisy Szepitko and Elema Klimwa (oparty na powieści Pożegnanie z Matyorą Walentina Rasputina), wykorzystały rozwiązania Popkowa do podważania dziedzictwa radzieckiego rozwoju. Artykuł przygląda się takim obrazom, by zbadać "patriarchalny prymitywizm" - powszechną odpowiedź na kryzys nowoczesności potęg imperialnych. Ukazuje nostalgię za zakładaną istotą przeszłości jako próbę reakcji na opisywany przez antropologa Ernesto De Martino w jego badaniach rytuałów żałobnych w południowych Włoszech "kryzys obecności". W przypadku Związku Radzieckiego przedstawienia chłopek służyły wzmacnianiu świadomości ekologicznej, zarazem napędzając konserwatywny nacjonalizm, sprowadzający kobiety do ról podrzędnych. Tak jak w kontekście afrykańskiej dekolonizacji, państwo, dążące do odnowienia swojej pozycji wyraziciela woli ludu, nie tylko tolerowało takie postawy oporu chłopek, ale również je promowało. 

    słowa kluczowe: Związek Radziecki; Rosja; socjalizm; modernizacja; kobiety; chłopstwo; inteligencja; prymitywizm; ekologia

  4. Film and the Politics of Negative Community. Krzysztof Kieślowski’s dialectic in the late 1970s Polish People’s Republic

    Dominic Leppla
    Dominic Leppla, Film and the Politics of Negative Community, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2384

    PRL w latach 70. stanowił obszar wzmacniającego się sojuszu - jeśli nie pełnego wymieszania - robotników i intelektualistów, starych i młodych, kobiet i mężczyzn, czynnie przeciwstawiających się państwu. Wyłoniła się nowa solidarność, podważająca wytarte shcematy, które ustanawiać miały klasę robotniczą. Czołowy reżyser tego okresu, Krzysztof Kieślowski, uważany jest za autora uciekającego od polityki dokumentu ku fikcji. Jednak artykuł ten przekonuje, że w dziełach Kieślowskiego odnaleźć można refleksję o dialogicznym charakterze działań politycznych.  Wrażliwość dokumentalisty Kieślowskiego na polską rzeczywistość i intymny wymiar relacji człowieka ze światem prowadzą go do podważenia dominujących trybów reprezentacji wspomnianych przemian. Dzieła pełnometrażowe, ukazując porażki reprezentacji, podają w wątpliwość uniwersalizm "realizmu", którego ceną było umacnianie historycznych podziałów w polskiej wyobraźni (robotnicy kontra intelektualiści, miasto kontra wieś). Ponadto, pokazują one współzależność interesów jednostek i państwa, które miałoby owe jednostki uciskać. Kieślowski stwarza więc filmowy odpowiednik dzialań robotników i intelektualistów, którzy jeden z napędów państwa - związek zawodowy - przekształcili w najważniejszą broń skierowaną przeciwko niemu. Widać to w pierwszym pełnometrażowym filmie Kieślowskiego Blizna (1976), gdzie solidarność klasowa odczuwana jest jako stylistyczna aporia; następnie wątek ten zostaje rozwinięty w Amatorze (1979), ukazującym prywatne jako polityczne w napięciu pomiędzy pragnieniem "spokoju" a "czegoś więcej". Autor przekonuje, że filmowe wypowiedzi Kieślowskiego powinniśmy uznać więc nie za ucieczkę od polityczności, lecz za dialog z rewolucyjną świadomością czasów Solidarności. 

    słowa kluczowe: klasa; solidarność; film; Krzysztof Kieślowski; negatywna wspólnota

  5. „Tylko nie dres, bo się źle kojarzy”. Rola wizerunków ciała w kształtowaniu podmiotowości w klasie ludowej

    Dorota Olko
    Dorota Olko, Tylko nie dres, bo się źle kojarzy, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2388

    Przedmiotem artykułu jest znaczenie uklasowionych reprezentacji w kształtowaniu stosunku do ciała i konstruowaniu własnej podmiotowości przez osoby z klasy ludowej. Tekst opiera się na jakościowej analizie kilkudziesięciu wywiadów pogłębionych z kobietami i mężczyznami, a także programów typu reality show z udziałem klasy ludowej: Projekt Lady i Warsaw Shore. Wbrew wcześniejszym badaniom (Skeggs 1997) w świetle przeprowadzonych analiz klasowe reprezentacje są negatywnym punktem odniesienia nie tylko dla kobiet, lecz także dla większości dorosłych mężczyzn z klasy ludowej. Badanie pokazuje, że o ile trudno zrekonstruować wzorzec atrakcyjnego ciała, który byłby obiektem pożądania i aspiracji badanej grupy (bo średnioklasowe wzorce dbałości o ciało nie są przez nią przyjmowane bezkrytycznie), o tyle kluczowe w procesie budowania podmiotowości jest dążenie do odróżnienia się od reprezentacji klasy ludowej funkcjonujących w kulturze popularnej (figura dresiarza i dresiary) oraz od osób będących najniżej w strukturze społecznej (bezdomni i menele).

    słowa kluczowe: reprezentacje; klasa ludowa; ciało; praktyki cielesne; szacowność

  6. How Not to Aim the Camera Downward. Representing the Feminized Working Poor

    Olympia Contopidis
    Olympia Contopidis, How Not to Aim the Camera Downward, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2418

    Tożsamość kobiety z klasy robotniczej jest szczególnie krucha, ponieważ stereotypowe zachodnie ideały kobiecości nie są związane z żadną z archetypicznych profesji klasy robotniczej, ucieleśniającej męski ideał przemysłowego pracownika fizycznego. W tym eseju dowodzę, że walka o kobiecość w klasie robotniczej rozciąga się, szerzej, na role płciowe (byłej) klasy robotniczej, badając, jak uwidacznia się to w sztuce współczesnej, w fotograficznych przedstawieniach społeczności zamieszkujących osiedla komunalne, biorąc za przykład prace Ray’s a Laugh Richarda Billinghama (1996) oraz The Notion of the Family LaToyi Ruby Frazier (2001-14).  Zarówno prace Billinghama, jak i Frazier zajmują się tożsamością ubogich pracujących od wewnątrz: przedstawiają upadek klasy robotniczej i społeczności pracowników fizycznych, pozbawionych inwestycji i padających ofiarą demontażu państwa opiekuńczego.

    Wizerunek powojennej, postindustrialnej (i postfeministycznej) kobiety (nie)pracującej był analizowany głównie przez socjologów i badaczy mediów w odniesieniu do programów telewizyjnych typu reality TV, które produkują i przedstawiają kobiece ciało robotnicze jako abiekt. Wykorzystam zatem teorię kultury, a także badania socjologiczne Beverly Skegg, Imogen Tyler i Angeli McRobbie, by zidentyfikować stereotypy kobiecości klasy pracującej w kulturze wizualnej, a następnie ocenić ich związek z artystycznymi, fotograficznymi reprezentacjami tej klasy. Analiza męskości klasy robotniczej i jej miejsca na postindustrialnym, niepewnym rynku pracy była jeszcze bardziej ograniczona, zwłaszcza w odniesieniu do sztuki (nie mówiąc już o fotografii), z wyjątkiem eseju Angeli Dimitrakaki Masculinity, Art, and Value Extraction (2019). Czerpię z jej rozważań, a także z The Rise and Fall of the Working Man (2008) Norberta Trenkle'a, aby zbadać przedstawienia męskich członków rodziny u Fraziera i Billingama i pokazać, jak upadek klasy robotniczej, poprzez deindustrializację, prekaryzację i demontaż państwa opiekuńczego wpłynął na obraz męskości klasy robotniczej.

    słowa kluczowe: fotografia; klasa; marksistowska historia sztuki; neoliberalizm; dezindustrializacja; gender; kobiecość; męskość; Latoya Ruby Frazier; Richard Billingham

Punkt widokowy

  1. „Całą Polskę Wam uszyję”

    Tomasz Armada, Agata Zborowska
    Tomasz Armada, Agata Zborowska, „Całą Polskę Wam uszyję”, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2413

    Prezentacja prac Tomasza Armady - ubrań i stylizacji - w formie serii fotografii (autorstwa Agnieszki Murak i Michała Korty). Towarzyszy jej krytyczny komentarz Agaty Zborowskiej.

    słowa kluczowe: Tomasz Armada; moda; ciuchy; Łódź

Perspektywy

  1. There’s Something Wrong with the Entire Mode of Valorization. Sianne Ngai in Conversation with Magda Szcześniak

    Sianne Ngai, Magda Szcześniak
    Sianne Ngai, Magda Szcześniak, There’s Something Wrong with the Entire Mode of Valorization, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2391

    Rozmwa o najnowszej książce Sianne Ngai, Theory of the Gimmick: Aesthetic Judgement and Capitalist Form (2020), analizującej estetyczną kategorię sztuczki (gimmick) w kapitalistycznych formach kulturowych.

    słowa kluczowe: gimmick; sztuczka; waloryzacja; kapitalizm; teoria estetyczna

Migawki

  1. Spaleni słońcem. Zacieniona wspólnota katastrofy klimatycznej

    Aleksandra Brylska
    Aleksandra Brylska, Spaleni słońcem. Zacieniona wspólnota katastrofy klimatycznej, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2399

    Recenzja książki Andrzeja Marca Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, w której autorka zastanawia się nad kategorią cienia w dobie katastrofy klimatycznej i rzeczywistym statusie obiektalnych wspólnot proponowanych w książce. Analizując przykłady ze sztuki współczesnej oraz filmy zastanawia się jakie strategie mogą pomóc przetrwać międzygatunkowej wspólnocie oraz jakie są konsekwencje całkowitego uprzedmiotowienia człowieka.

    słowa kluczowe: Andrzej Marzec; antropocen; cień; obiekt; podmiotowość; antropocentryczność

  2. Filozoficzne ekfrazy

    Mateusz Salwa
    Mateusz Salwa, Filozoficzne ekfrazy, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2401

    Krytyczne omówienie książki Marty Olesik Kwadrat przebity włócznią. René Descartes, Georges de La Tour, nowoczesne doświadczenie ciała i zmysłowa praktyka abstrakcji (Warszawa, 2020).

    słowa kluczowe: René Descartes; Georges de La Tour; nowoczesność; doświadczenie; ciało; barok; abstrakcja

  3. From Socially Engaged Art to the Abolition of Wage Labor

    Torsten Andreasen
    Torsten Andreasen , From Socially Engaged Art to the Abolition of Wage Labor, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2021, nr 30, https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2395

    Krytyczne omówienie książki Leigh Claire La Berge, Wages Against Artwork: Decommodified Labor and the Claims of Socially Engaged Art (Durham, NC: Duke University Press, 2019). 

    słowa kluczowe: Leigh Claire La Berge; sztuka współczesna; praca; marksizm; finansjalizacja